NGỒI XỔM – MỘT GIÁ TRỊ VĂN HÓA
Định nghĩa: ngồi xổm là ngồi gập hai chân lại, mông không chấm chỗ.
Con người sinh ra là nằm, sau đó học lẫy, học bò rồi mới học ngồi. Ngồi vững rồi mới học đứng, học đi. Đi vững rồi lại quay về học ngồi cho đẹp, cho ý tứ, cho đúng thuần phong mỹ tục…Bởi vì ngồi chiếm một phần lớn thời gian trong cuộc đời của mỗi con người, nên người ta đã sáng tạo ra rất nhiều loại ghế khác nhau để phù hơp với từng hoàn cảnh cụ thể sao cho nó thoải mái, dễ chịu trong lúc làm việc cũng như lúc nghỉ ngơi. Mặc dù rất nhiều loại ghế đã được sinh ra, nhưng ngồi xổm vẫn là tư thế quen thuộc đối với mọi người: Ngồi xổm khi không có ghế - tư thế thường găp ở những người bán hàng rong ở các chợ tạm vỉa hè, tư thế chờ đợi ở các bến tầu, bến xe, bệnh viện…; ngồi xổm là thói quen, là phong tục ở một số vùng quê người Việt và ở một số vùng dân tộc thiểu số. Cũng nhờ tư thế ngồi xổm mà giới y học đã phát hiện ra ích lợi của nó đối với sức khỏe và dáng vóc con người. Ở bài viết này, chúng tôi xin đề cập tới các nội dung sau đây: Giá trị văn hóa ngồi xổm của người Hà nhì đen, giá trị của ngồi xổm đối với sức khỏe con người, giá trị của ngồi xổm đối với dáng vóc của người phụ nữ.
1.Giá trị văn hóa của ngồi xổm đối với người Hà nhì đen.
Trong một chuyến đi công tác ở xã Nậm Pung, huyện Bát Sát, tỉnh Lao Cai, tôi tình cờ bắt gặp một hiện tượng văn hóa mà ít thấy có ở những nơi khác. Đó là Phong tục ngồi xổm của người con dâu dân tộc Hà nhì đen. Trong khi mọi người đang nói chuyện, tôi chợt nhận thấy cô chủ nhà không ngồi ghế. Như một phản xạ tự nhiên, tôi lấy ghế của mình để nhường cho phụ nữ ngồi nhưng chủ nhà bảo không được và nói: con dâu không được ngồi ghế để cho bố chồng, bác chồng, chú chồng nhìn thấy.
Tại sao lại như vậy?
Chủ nhà chỉ giải thích: đó là phong tục mà!
Không được ngồi ghế, có nghĩa là các nàng dâu thường xuyên phải ngồi xổm.
Phong tục éo le này cứ khiến tôi suy ngẫm và nhận ra rằng: ngồi xổm có mối liên quan tới việc đối sử với phụ nữ (đặc biệt là các nàng dâu). Khi quan sát đời sống lao động của người Hà nhì thì tôi nhận thấy rằng: Đàn ông thường làm các công việc như đan lát, trồng trọt, chăn nuôi lợn gà …nói chung là những công việc nhẹ nhàng; còn phụ nữ thường đảm nhiệm những công việc vất vả như kiếm củi, đi nương, đi rừng, khi về nhà thì lo cơm nước, giặt rũ… Có thời kỳ, khi nhà nước làm công trình thủy lợi ở trên núi cao, cần có nhiều nhân công để vận chuyển nguyên vật liệu thì chúng tôi chỉ thấy có phụ nữ Hà nhì đen làm công việc nặng nhọc này. Mỗi người trung bình phải gùi bằng trán một trọng lượng khoảng 50kg (một bao xi măng hoặc một bao cát) đi 12km đường rừng núi mỗi ngày (cả đi về là 24 km). Trong khi đó những người đàn ông ở nhà coi việc đó là hiển nhiên và họ vẫn có thể uống rượu một cách vui vẻ với những đồng tiền của vợ làm ra. Họ quan niệm rằng lấy vợ (con dâu) về là để gánh vác công việc lao động sản xuất của gia đình!
Từ việc phân công lao động trên, chúng ta có thể liên hệ với hai kiểu ngồi: ngồi ghế là tư thế thoải mái, nghỉ ngơi và thường sinh ra ngại việc; ngồi xổm là tư thế dễ mỏi chân, tê chân và thường không ngồi được lâu: điều này nhắc nhở các cô dâu phải tìm một việc gì đó để làm.
Qua phong tục của người Hà nhì chúng ta có thể thấy ngồi xổm có những giá trị mang tính biểu tượng sau:
Ngồi xổm là biểu tượng của sự chăm chỉ, chịu khó, chịu khổ của người phụ nữ dân tộc Hà nhì.
Ngồi xổm là biểu hiện cho vị thế thấp kém của người con dâu trong gia đình nhà chồng.
Ngồi xổm là biểu tượng để nhận biết giữa con dâu và con gái - khi các chàng trai đi tán gái không bị tán nhầm vào những người đã có chồng - tán mất công
2. Giá trị của ngồi xổm đối với sức khỏe con người.
Kết luận của Viện Trung Y Nam Kinh (Trung Quốc) cho thấy tư thế ngồi xổm đem lại sự lưu thông máu tốt hơn cho cơ thể, phòng chống được các bệnh về tim mạch, về cột sống. Khi ngồi xổm, các cơ bắp ở vùng bụng, đùi và mông đều bị ép chặt, huyết dịch ở cẳng chân nhanh chóng dồn về tim, thúc đẩy lưu thông máu của tim và phổi, lượng khí vào phổi tăng nên rất hiệu quả với việc tập luyện sức khỏe. Bác sĩ Mã cũng cho biết, tư thế ngồi xổm cũng giống như tư thế của bào thai trong bụng mẹ, tư thế bản năng của con người khi tìm tư thế dễ chịu hay sự che chở.
3. Giá trị của ngồi xổm đối với dáng vóc của người phụ nữ.
Bác sĩ Mã cũng cho rằng, ngồi xổm khá tốt cho “công cuộc làm đẹp” của chị em phụ nữ. Khi ngồi, toàn bộ đùi đè ép lên vùng bụng, làm giảm khả năng sinh ra mỡ thừa, rất hiệu quả trong việc giảm béo.
Ngoài ra, so với chạy nhảy, bầu ngực luôn bị rung động nên dễ bị chảy xệ, ngồi khiến hai đùi sẽ ép chặt hai bầu ngực, từ ngoài vào và hướng lên trên, giúp bầu ngực trở nên rắn chắc hơn.
Qua đây, chúng ta có thể nhận thấy ngồi xổm cũng mang làm những lợi ích cho sức khỏe và dáng vóc của con người. Vì vậy, chúng ta nên thực hành nó khi có điều kiện như nấu cơm nước, giặt rũ, xem ti vi, đọc sách, ngồi chơi…nếu chúng ta coi đây là một phương pháp luyện tập thì những lúc phải chờ tầu, chờ xe, chờ khám bệnh…dù không có ghế ngồi chúng ta cũng sẽ cảm thấy thoải mái hơn, và thời gian trôi qua mau hơn. Nhưng nhiều người lại quan niệm, ngồi xổm là kiểu dáng mất lịch sự (đặc biệt đối với phụ nữ) nên chúng ta cũng cần phải ý tứ với kiểu ngồi này.
Ngồi xổm có những ích lợi đối với sức khỏe của con người, nhưng những đóng góp của nó lại chỉ dành vào việc gánh vác các công việc nặng nhọc của gia đình nhà chồng thì đó lại là điều đáng buồn! :
Ở bài viết này chúng tôi chưa có điều kiện để bàn đến tính nhân sinh, tính lịch sử và tính hệ thống của văn hóa ngồi xổm cũng như chưa xem sét ngồi xổm dưới các góc độ văn hóa tận dụng, văn hóa đối phó, văn hóa sùng bái, văn hóa lưu luyến, mong các bạn tiếp tục viết bổ xung thêm để cho đề tài này được hoàn chỉnh hơn. Xin cảm ơn các bạn.
Tài liệu tham khảo:
http://www.tin247.com/ngoi_xom_dung_cac ... en-10-2134