Hồi sáng trong buổi thảo luận, nhóm em nhận được nhiều câu hỏi, rất tiếc là không có đủ thời giờ để trao đổi hết với các anh chị và các bạn. Vốn có sẵn hứng thú với đề tài, mặc dù buổi thảo luận đã qua, nhưng em cũng mở topic này để ai có hứng thú thì vào thảo luận chung cho vui nha. Em chỉ viết ra vài vấn đề dưới đây thôi, không phải bài nghiên cứu gì đâu.
Thứ nhất là về sự huyền bí của lên đồng. Như thầy có nói, cái gì thuộc về tâm linh rất khó để phán xét. Nếu nhìn 1 cách khoa học, hiện tượng lên đồng chủ yếu dựa trên trạng thái “tự kỷ ám thị”, tự thôi miên bản thân để “diễn” tốt vai trò Thánh nhập, chứ không phải thế lực huyền bí siêu nhiên nào nhập vào đâu ạ. Trước khi hầu đồng một thời gian, ông đồng/bà đồng phải ăn chay, giữ cơ thể thanh tịnh không gần gũi người khác giới là đã tạo ra 1 sự khác biệt so với ngày thường (ai không tin thì thử, dễ cảm thấy cơ thể lâng lâng lắm), đến buổi hầu đồng thì chính không khí thần thánh của buổi lễ, khăn phủ đầu màu đỏ, các chất trong trà, rượu, thuốc … khiến cho Đồng cốt dễ rơi vào trạng thái “ngất ngây” (ectasy), dễ khiến bản thân thoát khỏi thực tại mà “diễn” tốt hơn. Có trường hợp “đồng đá”, trong buổi lễ không tự thôi miên bản thân mình được, người ta nói là Thánh không nhập, nhưng cũng hiếm khi xảy ra lắm.
Thứ hai là thân phận Đồng cốt, thường là có vấn đề về giới tính, hoặc bị chèn ép trong cuộc sống, số phận long đong lận đận nên tìm đến lên đồng để giải tỏa và cân bằng tâm lý. Những người này rất nhạy cảm, lúc vui lúc buồn, không quyết định được điều gì, người ta hay gán cho tính cách “đồng bóng”. Hoặc có người bị bệnh, ngẩn ngơ, nói nhảm, cơ thể uể oải chán chường, chạy chữa mãi không khỏi, được cho là có căn “hầu thánh”, rồi “cơ đày”, bị “bắt sát” … nên phải xin trình đồng, mở phủ. Nhiều trường hợp hầu vài giá đồng thì tự nhiên khỏi bệnh, người ta giải thích là nhờ hầu Thánh nên mới khỏi bệnh. Nhưng thực ra có lẽ đó là do tâm lý và những ức chế đã được giải tỏa. Mà như ta đã biết, không thể phủ nhận vai trò của yếu tố tâm lý trong việc chữa bệnh. Có trường hợp 1 bà đồng ngày thường có chồng hạch sách, hách dịch, ỷ thế nắm quyền rồi ăn hiếp vợ. Đến khi bà nhập giá đồng bà chúa Thượng Ngàn, lúc này chồng bà cũng như bao tín đồ đạo Mẫu bình thường phải cung kính đối với vai trò thần thánh hiện tại của bà, thì bà bắt đầu hạch hỏi căn dặn đủ điều lại với chồng mình, âu cũng là một cách giải tỏa tâm lý. Còn nhiều trường hợp nữa nhưng dài quá em không nêu ra hết. Các anh chị có thể đọc sách. Sẵn đây em xin giới thiệu 1 quyển sách rất hay về vấn đề này: “Lên đồng hành trình của thần linh và thân phận” của GS. Ngô Đức Thịnh, viết rất hấp dẫn.
Thứ ba là về giá trị văn hóa của nó. Mỗi buổi hầu đồng đều là 1 hình thức diễn xướng dân gian. Mỗi giá đồng là 1 vị Thánh, không chỉ trang phục và phụ kiện được đầu tư kỹ, mà các bài văn chầu và nhạc điệu của Hát văn cũng rất hay, đều có đề cập đến các yếu tố lịch sử, xã hội, văn hóa. Có những vị Thánh là người dân tộc nữa, như giá đồng bà chúa Thượng Ngàn, các cô Chín, cô Bé v.v… đều ăn mặc theo trang phục người dân tộc. Xem 1 buổi hầu đồng là biết thêm về văn hóa nhiều dân tộc, chứ không phải chỉ biết về người Kinh mình đâu. Vì vậy mà nhiều vị học giả đã ưu ái gọi lên đồng là bảo tàng văn hóa sống động của dân tộc Việt Nam.
Cuối cùng là vấn đề cảm nhận cá nhân của riêng em thôi, sức quyến rũ của các màn trình diễn trong những buổi hầu đồng quả là khó cưỡng lại. Các anh chị và các bạn có thể lên youtube xem thử, nhất là các buổi trình diễn hầu bóng ở trung tâm văn hóa Pháp, thật đúng là 1 nghệ thuật! Sang trọng, thần thánh và huyền bí. Âm nhạc hát văn được nhìn nhận như 1 thứ “nhạc rock của Việt Nam” vậy, dễ khiến tâm trạng con người phấn chấn. Thêm sự kết hợp của trang phục đẹp mắt (toàn là những màu chói lọi rực rỡ và tươi sáng tạo nên một hiệu ứng thị giác nhất định). Người xem như hoàn toàn bị mê hoặc bởi lối diễn xuất của các đồng cốt, bởi không khí linh thiêng, bởi tiếng đàn hát tài ba của dàn cung văn, bị cuốn theo lúc nào không biết. Ai có tâm lý không vững có thể có hiện tượng ngất xỉu, hoặc vô thức đứng dậy nhảy múa theo các ông đồng/bà đồng, đây gọi là hiện tượng “ốp đồng”.
Em trao đổi mấy điều như vậy. Biết thêm về lên đồng để có cái nhìn cảm thông và đúng đắn hơn về nó, cũng là 1 điều thú vị phải không ạ ^_^
Thứ nhất là về sự huyền bí của lên đồng. Như thầy có nói, cái gì thuộc về tâm linh rất khó để phán xét. Nếu nhìn 1 cách khoa học, hiện tượng lên đồng chủ yếu dựa trên trạng thái “tự kỷ ám thị”, tự thôi miên bản thân để “diễn” tốt vai trò Thánh nhập, chứ không phải thế lực huyền bí siêu nhiên nào nhập vào đâu ạ. Trước khi hầu đồng một thời gian, ông đồng/bà đồng phải ăn chay, giữ cơ thể thanh tịnh không gần gũi người khác giới là đã tạo ra 1 sự khác biệt so với ngày thường (ai không tin thì thử, dễ cảm thấy cơ thể lâng lâng lắm), đến buổi hầu đồng thì chính không khí thần thánh của buổi lễ, khăn phủ đầu màu đỏ, các chất trong trà, rượu, thuốc … khiến cho Đồng cốt dễ rơi vào trạng thái “ngất ngây” (ectasy), dễ khiến bản thân thoát khỏi thực tại mà “diễn” tốt hơn. Có trường hợp “đồng đá”, trong buổi lễ không tự thôi miên bản thân mình được, người ta nói là Thánh không nhập, nhưng cũng hiếm khi xảy ra lắm.
Thứ hai là thân phận Đồng cốt, thường là có vấn đề về giới tính, hoặc bị chèn ép trong cuộc sống, số phận long đong lận đận nên tìm đến lên đồng để giải tỏa và cân bằng tâm lý. Những người này rất nhạy cảm, lúc vui lúc buồn, không quyết định được điều gì, người ta hay gán cho tính cách “đồng bóng”. Hoặc có người bị bệnh, ngẩn ngơ, nói nhảm, cơ thể uể oải chán chường, chạy chữa mãi không khỏi, được cho là có căn “hầu thánh”, rồi “cơ đày”, bị “bắt sát” … nên phải xin trình đồng, mở phủ. Nhiều trường hợp hầu vài giá đồng thì tự nhiên khỏi bệnh, người ta giải thích là nhờ hầu Thánh nên mới khỏi bệnh. Nhưng thực ra có lẽ đó là do tâm lý và những ức chế đã được giải tỏa. Mà như ta đã biết, không thể phủ nhận vai trò của yếu tố tâm lý trong việc chữa bệnh. Có trường hợp 1 bà đồng ngày thường có chồng hạch sách, hách dịch, ỷ thế nắm quyền rồi ăn hiếp vợ. Đến khi bà nhập giá đồng bà chúa Thượng Ngàn, lúc này chồng bà cũng như bao tín đồ đạo Mẫu bình thường phải cung kính đối với vai trò thần thánh hiện tại của bà, thì bà bắt đầu hạch hỏi căn dặn đủ điều lại với chồng mình, âu cũng là một cách giải tỏa tâm lý. Còn nhiều trường hợp nữa nhưng dài quá em không nêu ra hết. Các anh chị có thể đọc sách. Sẵn đây em xin giới thiệu 1 quyển sách rất hay về vấn đề này: “Lên đồng hành trình của thần linh và thân phận” của GS. Ngô Đức Thịnh, viết rất hấp dẫn.
Thứ ba là về giá trị văn hóa của nó. Mỗi buổi hầu đồng đều là 1 hình thức diễn xướng dân gian. Mỗi giá đồng là 1 vị Thánh, không chỉ trang phục và phụ kiện được đầu tư kỹ, mà các bài văn chầu và nhạc điệu của Hát văn cũng rất hay, đều có đề cập đến các yếu tố lịch sử, xã hội, văn hóa. Có những vị Thánh là người dân tộc nữa, như giá đồng bà chúa Thượng Ngàn, các cô Chín, cô Bé v.v… đều ăn mặc theo trang phục người dân tộc. Xem 1 buổi hầu đồng là biết thêm về văn hóa nhiều dân tộc, chứ không phải chỉ biết về người Kinh mình đâu. Vì vậy mà nhiều vị học giả đã ưu ái gọi lên đồng là bảo tàng văn hóa sống động của dân tộc Việt Nam.
Cuối cùng là vấn đề cảm nhận cá nhân của riêng em thôi, sức quyến rũ của các màn trình diễn trong những buổi hầu đồng quả là khó cưỡng lại. Các anh chị và các bạn có thể lên youtube xem thử, nhất là các buổi trình diễn hầu bóng ở trung tâm văn hóa Pháp, thật đúng là 1 nghệ thuật! Sang trọng, thần thánh và huyền bí. Âm nhạc hát văn được nhìn nhận như 1 thứ “nhạc rock của Việt Nam” vậy, dễ khiến tâm trạng con người phấn chấn. Thêm sự kết hợp của trang phục đẹp mắt (toàn là những màu chói lọi rực rỡ và tươi sáng tạo nên một hiệu ứng thị giác nhất định). Người xem như hoàn toàn bị mê hoặc bởi lối diễn xuất của các đồng cốt, bởi không khí linh thiêng, bởi tiếng đàn hát tài ba của dàn cung văn, bị cuốn theo lúc nào không biết. Ai có tâm lý không vững có thể có hiện tượng ngất xỉu, hoặc vô thức đứng dậy nhảy múa theo các ông đồng/bà đồng, đây gọi là hiện tượng “ốp đồng”.
Em trao đổi mấy điều như vậy. Biết thêm về lên đồng để có cái nhìn cảm thông và đúng đắn hơn về nó, cũng là 1 điều thú vị phải không ạ ^_^