Trong tất cả chúng ta hẳn ai cũng đã từng đọc qua “Truyện Kiều” và nghe Nguyễn Du nói nhiều đến thuyết “tài mệnh tương đố”:
[center]“Trăm năm trong cõi người ta
Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau”
“Có tài mà cậy chi tài
Chữ tài liền với chữ tai một vần”[/center]
Vậy các anh chị có suy nghĩ gì về vấn đề này? Có thực là người tài hoa thường bạc mệnh? Và lý giải ra sao về hiện tượng này?
Để “khai hoả” cho topic này, em xin có một vài ý nhỏ. Theo cá nhân em, em rất tin vào thuyết “tài mệnh tương đố”. Trước hết cũng cần phải hiểu “tài” ở đây là tài tình, tài hoa. Vì sao em lại tin như vậy? Trước hết phải đi từ chính “Truyện Kiều”. Khi xây dựng hình tượng hai chị em Thuý Kiều – Thuý Vân, Nguyễn Du đã có một sự sắp đặt hẳn hoi về số phận của hai người về sau. Nếu như vẻ đẹp của Vân là vẻ đẹp hài hoà với thiên nhiên, thì nét đẹp của Kiều lại khiến cho trời đất phải ghen, phải hờn. Và nếu như Tố Như tiên sinh không dành một dòng nào để nói đến tài năng của cô em, thì ông lại hết sức ca ngợi tài nghệ của cô chị trên tất cả mọi lĩnh vực. Có thể nói Kiều là người toàn bích, toàn tài, và nổi bật nhất là tài đàn, mà trong đó, tuyệt kỹ hơn cả là “thiên Bạc mệnh”. Rồi khi nhìn thấy mộ Đạm Tiên, khi nàng Vân vô tâm thì nàng Kiều quỳ xuống khóc thương…Tất cả những điều đó trở thành một dự cảm không mấy tốt lành cho số phận của nàng, như lời một thầy tướng đã phán:
[center]“Tinh anh phát tiết ra ngoài
Nghìn thu bạc mệnh một đời tài hoa”[/center]
Vậy theo cụ Nguyễn Du, Thuý Kiều khổ là vì nàng quá tài hoa, tài tình. Điều đó có cảm tính quá không? Nguyễn Du và ngay cả bản thân em có cơ sở để tin vào điều đó! Không chỉ riêng nàng Kiều trong thơ ca mà cả những con người trong đời thực cũng đều khổ vì một chữ “tài”. Vì sao? Trước hết, người tài (ở đây nói đến tài thực sự) thường có khuynh hướng nổi trội giữa tập thể, giữa đám đông, là tiêu điểm của sự chú ý. Và chính điều này là một thuận lợi, nhưng đồng thời cũng là một cản trở đối với họ. Phàm là người, ai cũng có sai phạm, nhưng nếu là sai phạm của người bình thường thì sẽ không mấy ai chú ý hoặc người ta sẽ du di dễ dàng cho qua, còn cái sai của người tài sẽ thường bị bới móc, soi rất kỹ, và vô hình chung, người tài ấy sẽ khó lòng mà sống yên thân trước búa rìu dư luận. Bên cạnh đó, một người tài dù được tôn trọng đến mấy cũng khó tránh những sự ganh ghét, đố kỵ, và điều này cũng đã là một cái “khổ”.
Người tài hoa, dĩ nhiên sẽ có ý thức rất cao về cái tài của bản thân mình. Đây cũng là một lý do để họ khổ. Theo thói đời, người an phận và biết tự bằng lòng là người dễ sống và có cuộc sống nhẹ nhàng, phẳng lặng hơn. Còn những người tài, lắm khi vì ý thức quá rõ về bản thân nên những đòi hỏi, nhu cầu cũng cao hơn (đây là một hệ quả tất yếu và hợp lý), và khi thực tế cuộc sống không được như họ mong muốn, khi xã hội không có chỗ dung chứa và không có đất cho họ dụng tài, thì sẽ nảy sinh trong họ nỗi khổ - chính là sự “khổ tâm”. Thi sĩ Tản Đà từng có những vần thơ chất chứa “uất hận” khi giữa cái tài của bản thân và thực tế trần tục có những mâu thuẫn: “Tài cao phận thấp chí khí uất”. Cái nỗi khổ tâm ấy xem ra còn đáng sợ hơn cả các nỗi khổ khác.
Cũng là khổ tâm, và cũng là một cái khổ đày đoạ con người nhiều nhất, đó chính là cái khổ do “tài tình”, hữu tình (hay còn gọi là nòi tình). Ở đây, hiểu một cách giản đơn nhất, đó là sự đa tình, đa mang, đa cảm. Người vô tâm như Thuý Vân, khi nhà có tai biến vẫn có thể vô tư say giấc nồng, nhưng chị của cô thì không. Thuý Kiều nửa đêm ngồi khóc bên ngọn đèn. Cũng cần nhắc lại trước đó ít lâu, đứng trước mộ Đạm Tiên, hai chị em đã có hai thái độ ứng xử khác nhau, và nhìn vào những cách ứng xử trái ngược đó, ta cũng dễ dàng đoán biết ngay số ai sẽ khổ và ai sẽ có cuộc sống êm đềm hơn. Kiều đa sầu, đa đoan nên cuộc đời của cô đã minh chứng cho triết lý của Nguyễn Du:
[center]“Lại mang lấy một chữ tình
Khư khư mình buộc lấy mình vào trong
Vậy nên những chốn thong dong
Ở không yên ổn, ngồi không vững vàng
Ma đưa lối quỷ dẫn đường
Lại tìm những chốn đoạn trường mà đi”[/center]
Cái triết lý dành cho Kiều đó cũng có thể đem vận dụng vào chính cuộc đời thật, với những con người thực. Có lẽ chả cần nói thì ai cũng biết: người đa mang, đa cảm ắt hẳn sẽ khó sống và khó hạnh phúc hơn những người vô tâm ít nghĩ.
Qua những diễn giải nãy giờ, ta có thể phần nào nhận ra sự “khéo là ghét nhau” của chữ tài – chữ mệnh.
Trên đây là vài ý kiến chủ quan và mang tính cảm tính của cá nhân em. Mong nhận được từ các anh chị những lời góp bàn, để mọi thứ được sáng rõ hơn.