TRANH ĐÔNG HỒ " ĐÁM CƯỚI CHUỘT": CHUYỆN CỦA MUÔN ĐỜI
Một trong những bức khắc hoạ nổi tiếng của làng tranh Đông Hồ là
tranh " Đám cưới chuột". Tranh thể hiện khá chân thực và sinh động một hoạt
cảnh đám cưới dân gian, nhân vật chính là "chuột" được nhân hoá. Tranh mang
bản sắc văn hoá Việt Nam . Đây là tranh treo ngày tết cổ truyền mà dân gian
ưa chuộng vì nó vui mắt và chất chứa "chuyện của muôn đời " .
Trước tiên, nói về chuyện ngày xuân, các cụ thường bảo :" có nam
có nữ mới nên xuân , có đôi có cặp mới nên vần " . Vì thế, tranh tết không thể
thiếu chuyện cưới xin, chuyện nam nữ, tình yêu, hạnh phúc. Đó là đề tài muôn
thuở .
Ở góc nhìn văn hoá , tranh " Đám cưới chuột " thể hiện triết lí âm
dương và tín ngưỡng phồn thực. Đối với người Việt , mọi thứ đều đi đôi từng
cặp theo nguyên lí âm dương hài hoà : chuột thuộc âm , chẵn ( trong tranh có
12 con : 4 con ở trên, tám con ở dưới ), mèo thuộc dương, lẻ ( trong tranh có
1 con ) ; cô dâu ( âm ), chú rể (dương) . Chuyện mèo chuột , chuyện nam nữ
xưa nay muôn đời vẫn thế ! Trong tín ngưỡng Việt Nam, chuột còn tượng trưng
cho sự phồn thực ( đẻ như chuột , nơi nào có chuột là nơi đó có cái ăn, có lúa
thóc " chuột sa chỉnh gạo , chuột sa hũ nếp ").
Ngoài ra, tranh còn phản ánh hai mặt ( trái - phải , trên - dưới ) tồn
tại song song của cuộc đời, của xã hội thu nhỏ trong hoạt cảnh vui ngày tết
đầy kịch tính . Bên dưới bức tranh là cảnh đám cưới với " ngựa anh đi trước ,
kiệu nàng theo sau " . Cảnh thật tưng bừng và đầy màu sắc rực rỡ nào lọng
che mát, biểu nghênh hôn , kiệy hoa vu quy và họ hàng nhà chuột theo hộ
tống . Cả thảy tám con chuột đi theo hàng lối và trật tự , im lặng , chỉ có cái
ngoáy đầu nhìn lại phía sau là thấp thoáng vẻ lo âu . Một chú chuột đi sau
khiêng kiệu , ngước nhìn biểu tượng ngũ hành ( năm chấm đen). Ngũ hành
tương sinh thực chất là âm dương chuyển hoá .Thì ra bên trên bức tranh mới là
chuyện thú vị : mèo già đón đường đám rước . Vốn mèo-chuột xung khắc nhau
nay bỗng giao hoà. Lúc này , bốn con chuột ( bên trái ) có lễ trình mèo trong
ngày cưới . Mèo ( bên phải , được phóng to để phân biệt vị thế xã hội ) cũng
im lặng,cụp đuôi dưới bụng,đưa tay nhận quà " chim và cá " trong tiếng loa, kèn
trịnh trọng và sự khúm núm dâng hay tay của chuột . "Chim và cá" trong nhận
thức của người Việt cũng là qui luật của trết lí âm dương , dựa theo thành ngữ
" nhất điểu nhì ngư " thì mọi việc sẽ trôi chảy mau lẹ , để đám rước được an
toàn . Nhưng chuyện gì trôi chảy mau lẹ ? chuyện gì đang diễn ra đây ? Đó là
mặt trái của cuộc đời , của xã hội : chuyện hối lộ , tham ô . Chuyện này vẫn
diễn ra từ xưa đến nay nên đã thành chuyện muôn đời .
Bởi phản ánh một cách tế nhị , sâu sắc xã hội qua hoạt cảnh vui
ngày tết nên tranh " Đám cưới chuột " sống mãi trong dân gian . Tranh không
chỉ vẽ chuyện ngày xưa , chuyện mèo chuột mà là "chuyện của muôn đời" .
