Sự cố lúc đi tìm tài liệu...

[trankiemhoang]

Các bạn đã có lúc nào đi tìm tài liệu, điền dã mà gặp trường hợp oái oăm hay tương tự như...tổ trác chẳng hạn chưa?
hãy đưa lên đây để cùng...thư giãn nhé.
Chuyện kể rằng:
Vào năm 1996, đang loay hoay tìm tư liệu viết báo cáo cho sếp về phong tục ma chay, cưới hỏi của người thiểu số. Được một đồng nghiệp cho biết có một lễ bỏ ma của người Raglai cách cơ quan 4, 5 cây số. Lúc bấy giờ không có xe máy như bây giờ, đường núi khó khăn... lội bộ hơn 1 tiếng đồng hồ sau khi băng qua 2 con suối, tôi cũng đến nơi đang diễn ra lễ hội.
Bà con ở đây đang tập trung rất đông (gần như toàn bộ dân làng và cả dòng họ hai ba bên tập trung về), người thì làm heo, làm gà, nấu cơm, uống rượu cần và nhiều người đang ngủ ở các gốc cây, trên võng vì...say.
Sau khi đưa chủ nhà một xị rượu trắng, mấy lon gạo, hai quả trứng gà (theo tục lệ, ai đến cũng đóng góp cho tang chủ). Đến lúc tôi vào xin phép được thắp nhang (lúc này bà con Raglai ở đây đã sử dụng nhang như người Việt), chủ nhà ngăn lại, bảo chờ chủ nhang (chủ nhang đối với họ không phải là chủ nhà mà là trưởng tộc, ông cậu hay người nào đó có uy tín trong làng được chủ nhà nhờ cậy. Đây cũng chính là người làm chủ nhang trong đám tang) mời rượu. Theo phong tục của họ, chủ nhang sẽ mời người đến thăm một ly rượu trắng (alac) hay một chén rượu cần (tapai), khách một ly, người mời cũng một ly. Nhiều người đến, chủ nhang say thì có hai người phụ lễ uống thay (đây chính là hai người khiêng đầu (acoq) và khiêng đằng chân (tacai) người chết khi đi chôn. Tìm mãi, hoá ra cả ba ông chủ và phụ nhang đều đã say bí tỉ, ngủ "lăn lóc" đâu đó. Chủ nhà bảo phải chờ đến khi có một trong ba ông tỉnh dậy. Vậy là phải chờ...
Mặt trời gác núi rồi mà vẫn chưa có người nào tỉnh...Vậy là tôi có muốn thắp nhang cũng không được...tôi chuồn...

[trankiemhoang]

TRAO ĐỔI VỚI CÁC BẠN: Một vài kinh nghiệm ..."vặt" lúc đi điền dã ở vùng đồng bào thiểu số
+Nếu không biết tiếng người địa phương, tốt nhất chúng ta hãy tìm một "cộng sự" đắc lực giúp đỡ, việc tìm người như thế nào là tài năng của từng cá nhân. Nếu tìm không thấy, chưa được...cứ đi, không sao cả. Bạn cứ nói tiếng Việt (tiếng Kinh), người ta hiểu hết đấy.
+Sử dụng từ ngữ bình dân, dễ hiểu và một nghĩa. Lúc trao đổi, bạn cứ nhìn thẳng vào người ta, coi chừng "xung đột văn hoá"! Nếu chỉ biết lỏm bõm vài từ, đừng nói. Nếu nói phải chuẩn, trong tiếng nói của bà con đồng âm dị nghĩa không phải là ít. Rủi cho ai phát âm theo nghĩa ngược lại ý mình muốn nói thì...thôi rồi lượm ơi.
+Độ khó câu hỏi tăng dần theo chủ đề bạn định hỏi. Nên đặt mình trong trường hợp của họ, nếu không bạn sẽ gặp hai trường hợp (tôi gặp hoài): một là người ta nói theo ý mình, hai là người ta sẽ không trả lời mà chỉ cười và nói: "mình không biết đâu!" (xôi hỏng, bỏng không!).
+Đừng "diện" quá, cũng đừng "lôi thôi" quá trong cách ăn mặc (các bạn tự hiểu).
+Cố gắng nhớ, nhớ càng nhiều càng tốt. Lúc ghi chép cũng thật nhanh, gọn, người ta đang nói mà bạn bảo dừng lại chờ bạn ghi chép rồi mới nói tiếp thì...Không sao, ghi không kịp, lát nữa hỏi lại. Nếu chuẩn bị thu âm thanh (bằng băng cassetts hay MP3), nên chuẩn bị trước, thao tác nhanh, gọn và kín đáo, bà con thường ngại. Trường hợp trang bị kỹ thuật của bạn hiện đại quá, (họ tò mò) bà con sẽ hướng tập trung vào trang bị của bạn mà quên hết mọi chuyện chung quanh, và...tự nhiên bạn trở thành người "giới thiệu sản phẩm mới".
+Đừng hứa gì cả, nhưng nếu đã hứa là phải làm cho được trong thời gian sớm nhất có thể.
+Bà con rất thích chụp ảnh (mình cũng thế), nếu được bạn có thể ghi hình và lần sau lại có cớ để đến thuận tiện hơn, việc này nên để khi kết thúc câu chuyện mới làm (trừ trường hợp bạn ghi hình nghệ nhân, vật dụng...).
+Nếu đang ở trong nhà, bạn phải biết được (tự tìm hiểu trước) nơi nào là cấm kị, vật nào bạn không được sờ mó...(Người Raglai có tục nhốt hồn người chết vào cây Gaituah, cán chà gạt giắt trên mái tranh trước khi tổ chức làm lễ bỏ ma. Lỡ tay bạn rút cái đó ra chơi, làm gãy...Ôi, tai hoạ khôn lường!?!)
+Còn nhiều điều muốn nói thêm, nhưng bây giờ mình cũng chuẩn bị điền dã đây. Xin nhắc lại một lần nữa, nhớ báo chính quyền địa phương nhé,tới làng người ta cũng phải chào chủ làng 1 tiếng...
Chúc chuyến đi của các bạn thắng lợi.

[Xlynh]

nếu Ama Hoàng gặp cô con gái chủ làng đẹp quá... về không đặng. Làm sao ta !
Đó có được liệt kê vào "sự cố" không?
Pó tay !

[TranHieu]

wowow, hay qua. Cam on anh Hoang nhieu. Em dung dang du định di dien da o Xaphin - Sapa day.
Anh co kinh nghiem gi them nua, pho bien cho em va moi nguoi biet voi.

[trankiemhoang]

Sự cố không chỉ lúc đi điền dã đâu, ngay ở trong nhà "sự cố" cũng nhiều quá trời quá đất:
Đang cần tài liệu gì gì đó, lấy cuốn sách A ra, tìm một hồi, ra được rồi lại yêu cầu phải có cuốn B, đánh dấu để bên cạnh để đi tìm cuốn B, rồi cuốn C, D...Sau khi bày ra chung quanh toàn là sách...sắp thành học giả thì tiếng nàng từ bên ngoài cổng: "Anh ơi, chở giùm em xuống chợ mua cái này một tí!"
Hay "Anh ơi, thằng cu nó tè ra giường nè!" (cái này là chuyện của NNĐNS chứ không phải của mình). Thế là gác lại đó đi làm phận sự cao cả. Đến lúc quay lại...Than ôi! trời cao đất dầy ơi... nàng đã nhanh tay xếp gọn gàng lên thứ nào ra thứ đó kèm thêm một câu xanh dờn: "Con bày không đủ sao lại còn cha nữa đây"...

[giomat]

Sự cố không chỉ lúc đi điền dã đâu, ngay ở trong nhà "sự cố" cũng nhiều quá trời quá đất. Đến lúc quay lại...Than ôi! trời cao đất dầy ơi... nàng đã nhanh tay xếp gọn gàng lên thứ nào ra thứ đó kèm thêm một câu xanh dờn: "Con bày không đủ sao lại còn cha nữa đây"...

sự cố này dở khóc dở cười thật , vậy khi đi tìm tài liệu dù ở đâu cũng phải cẩn thận là trên hết

[trankiemhoang]

Lại một sự cố phát sinh trong tháng 4-2008 với mình, kể ra để các bạn rút kinh nghiệm nhé.
Tưởng đã biết rõ về phong tục tập quán, tín ngưỡng của người Raglai, hoá ra không phải thế. Vừa rồi mình đi điền dã ở miền núi KS. sau khi chuỵen trò với chủ nhà, mình vỗ vào đầu đứa bé trai con chủ nhà (cháu chỉ khoảng 6-7 tuổi). Chủ nhà nhắc:
"Ấy! đừng vỗ vào đầu và vai của nó (đứa bé) chứ, đó là nơi hồn của nó ở, làm như vậy hồn sẽ hoảng sợ mà bay mất!"
Bạn đã gặp trường hợp tương tự chưa? khổ ghê!

[ngungudainguyensoai]

Cam on anh Kiem Hoang da cung cap nhung kinh nghiem quy va rat ... vui nua. Hhiiii
Gia ke anh cung cap them nhung hinh anh, clip ve vung do nua thi tuyet voi.

[trankiemhoang]

Đây không phải là “sự cố”, chỉ là kinh nghiệm để các bạn tham khảo thêm khi đến những buôn làng người Tây Nguyên. Nếu giải thích thì dài dòng lắm vì đây là một số phong tục được quy định trong luật tục hoặc xuất phát từ tín ngưỡng. Các bạn muốn tìm hiểu rõ hơn hãy nhắn tin cho mình hoặc ngungudainguyensoai hoặc tranhieu sẽ được giải thích rõ ràng hơn. (gởi riêng NNDNS, TranHieu: không biết cũng cứ nói, mình biết bạn cũng có một số kinh nghiệm đấy.he hehe...)
-Đi dưới sàn nhà bị nước đổ, rác, bụi…vào đầu đừng có than phiền, không ai xin lỗi bạn đâu.
-Tuyệt đối đừng bao giờ rọi lửa (kể cả ánh sáng khác như đèn pin chẳng hạn) vào mắt họ.
-Không có chuyện gì quan trọng đừng bao giờ đi ngang che khuất ánh lửa (về đêm)
-Đừng bao giờ tò mò ghé mắt nhìn vào trong ống đựng tên, đó là điều cấm kỵ
-Bạn bước ngang cây ná (nỏ) của người đàn ông trong nhà…thôi rồi lượm ơi!
-Nếu phát hiện thịt heo người ta mời mình ăn là heo có gạo (heo có trứng giun, lãi tụ lại thành từng đốm trắng như hạt gạo_ rất nhiều đối với heo thả rong_ gạo nhiều trong gan, tim, ruột…), bạn cứ tự nhiên ăn không sợ gì cả, nhưng chỉ ăn mỡ thôi nhé (gạo không bao giờ có trong mỡ).
-Nếu muốn thu băng các làn điệu dân ca của họ, bạn cần nhớ hai điều sau:
Thứ nhất: người đó không được hát các làn điệu vui khi trong nhà còn có người thân chết mà chưa làm lễ bỏ ma.
Thứ hai: Họ không bao giờ được hát làn điệu khóc tế (đây là một làn điệu than khóc trong lễ tang, trước khi làm lễ bỏ ma) trong nhà, vì đây là điều cấm kỵ. Nếu họ mến và tin tưởng bạn, họ có thể hát giúp bạn nhưng phải ở nhà cộng đồng, ngoài rừng, bờ suối…và trước khi hát bạn phải có lễ vật để xin phép Yàc, xin phép ông bà tổ tiên, xin phép thần hồn của người hát…nhiêu khê nhỉ!
Tóm lại, bạn phải tìm hiểu đối tượng (nghệ nhân) đó tương đối kỹ một chút, tất nhiên là qua trung gian (tốt nhất là già làng, trưởng bản).
Chúc các bạn một chuyến đi thành công!

[trankiemhoang]

Mời các bạn cùng với tôi đi dự một buổi lễ ăn đầu lúa mới của người Raglai ở tỉnh Khánh Hoà.
Các tình tiết và thứ tự trong cuộc lễ bạn theo dõi ở các bài viết khác nhé. Ở đây mình chỉ nhắc những điều bạn phải chú ý:
-Cẩn thận với những chiếc gùi người ta đang để trên bờ ruộng, trên nương. Bạn không được cầm lên để có những động tác như tung hứng, không được làm gùi của người ta ngã. Mệt lắm đấy!
-Không được buồn tay tuốt vài ba hạt lúa chín mà cắn (như cắn hạt dưa). Những bông lúa đầu tiên này bất kỳ con gà nào ăn trước đều bị cắt tiết để tạ tội với nhang thần, con heo giẫm ngang những bông lúa này khi chưa làm lễ cũng bị xẻ thịt…Heo và gà còn ăn thịt được chứ thịt bạn có lẽ không ai ăn được đâu (!)