[justify]Lễ tết cổ truyền hay còn gọi là lễ Chôl Chnăm Thmây có nghĩa là "Vào năm mới", tức là lễ Tết lớn nhất trong năm của người Khmer, còn gọi là lễ chịu tuổi, thường diễn ra trong 3 ngày 13,14,15 tháng 4 Dương lịch (tức đầu tháng Chét của người Khmer). Trong giai đoạn này các nước Thái Lan, Campuchia, Lào, Myanmar cũng tổ chức làm lễ vào năm mới nhưng thời gian chênh lệch một vài ngày. Tùy theo mỗi quốc gia mà tên gọi khác nhau, ở Thái Lan gọi là Songkran, ở Lào gọi là Bun Pi May, Campuchia cũng gọi thống nhất với người Khmer Nam Bộ, tức là Chôl Chnăm Thmây, ở Myanmar thì gọi là Thingyan.
Theo quan niệm của đồng bào Khmer Nam Bộ, đây là lúc giáp nối giữa mùa nắng và mùa mưa, là thời kỳ kết thúc mùa nắng chuẩn bị bước sang mùa mưa. Giai đoạn này cỏ cây trở nên tươi tốt và thiên nhiên trỗi dậy sức sống. Chính sự đâm chồi nẩy lộc của cỏ cây và sự bừng lên của thiên nhiên đã được đồng bào quan niệm như là sự khởi đầu của một năm mới, gọi là Chôl Chnăm Thmây (vào năm mới).
Từ xa xưa Chôl Chnăm Thmây đã trở thành ngày hội truyền thống của người Khmer. Tết này gắn chặt với nghi lễ của cư dân nông nghiệp làm lúa nước và một số nghi thức Phật giáo Tiểu thừa. Điều đó thể hiện rõ trong sự tích Chôl Chnăm Thmây và các nghi thức của buổi lễ. Sự tích Chôl Chnăm Thmây được lưu truyền như sau: "Ngày xưa có một cậu bé tên Thom Ma Bal, rất thông minh. Lúc bấy giờ đã biết đem sự hiểu biết của mình truyền bá cho mọi người. Dân chúng rất thán phục và rất thích nghe cậu thuyết giảng..
Tiếng đồn về tài trí của cậu bé ngày càng lang rộng, chẳng mấy chốc đã vang đến tận thượng giới. Các vị thiên thần cũng xuống trần gian xin nghe Thom Ma Bal thuyết giảng. Do vậy, những buổi thuyết giảng của thần KaBưl Maha Brưm trên thượng giới ngày càng vắng vẻ.
Thần Kabưl Maha Brưm rất có uy thế trên thượng giới. Nay thần nghe ở trần gian có kẻ hơn mình, lấy làm tức giận. Thần đã cho gọi hết các vị thiên thần trở về, cấm không cho xuống trần gian nghe thuyết giảng. Đồng thời thần tìm cách hảm hại Thom Ma Bal. Một hôm, lúc Thom Ma Bal đang thuyết giảng cho dân chúng nghe, thần Kabưl Maha Brưm xuất hiện và phán rằng: “Ta nghe đồn nhà ngươi thông minh xuất chúng, nhưng ta chưa tin điều ấy. Nay ta đặt cho ngươi ba câu đố, nếu ngươi giải đáp đúng ta sẽ cắt đầu của ta cho ngươi. Còn nếu không giải đáp được, thì ngươi phải dâng mạng sống của ngươi cho ta”.
Không thể từ chối, Thom Ma Bal đành phải chấp nhận trả lời câu hỏi. Thần KaBưl Maha Brưm liền đặt câu hỏi:
- Ngươi hãy cho ta biết: “Buổi sáng, duyên của con người nằm ở đâu? Buổi trưa, duyên con người nằm ở đâu? Buổi tối, duyên của con người nằm ở đâu?”
Hỏi xong thần hẹn bảy ngày sẽ trở lại nghe Thom MaBal giải đáp, rồi bay về trời. Thom Ma Bal suy nghĩ suốt ngày, đêm mà vẫn không tìm được câu giải đáp. Đến ngày thứ sáu rồi mà cậu bé vẫn chưa tìm được câu trả lời, cậu đi lang thang từ sáng đến trưa. Quá mệt mỏi và thất vọng, chàng nghỉ mệt dưới gốc cây thốt nốt.
Lúc ấy, trên đọt cây thốt nốt có hai con chim đại bàng đang nói chuyện với nhau. Con chim mái hỏi chim trống:
- Ngày mai ta sẽ đi ăn ở đâu?
- Ngày mai ta sẽ ăn thịt Thom Mabal, chim trống đáp.
Chim mái ngạc nhiên:
- Tại sao ăn thịt Thom Ma Bal?
Chim trống thuật lại chuyện thần Ka Bưl Maha Brưm yêu cầu Thom Ma Bal phải trả lời câu hỏi thách đố của thần. Nghe xong chim mái hỏi:
- Vậy có ai giải đáp được không?
Chim trống tự đắc đáp: ta đã nghe thần Ka Bưl Maha Brưm nói là:
- Buổi sáng, duyên của con người ở trên mặt, nên ngủ dậy người ta phải rửa mặt cho tươi tỉnh. Buổi trưa, duyên của con người ở trên ngực, nên người ta phải tắm cho mát. Buổi tối, duyên của con người ở dưới bàn chân, nên người ta thường rửa chân cho sạch trước khi đi ngủ.
Thom Ma Bal ngồi dưới gốc cây, nghe được lời nói chuyện của đôi chim nên rất mừng rở và trở về nhà.
Hôm sau đúng hẹn, thần Ka Bưl Maha Brưm tay cầm gươm vàng, đáp xuống gặp Thom Ma Bal. Y lời chim trống nói hôm qua, Thom Ma Bal trả lời ba câu hỏi đó của thần Ka Bưl Maha Brưm.
Điều mà Thom Ma Bal trả lời hoàn toàn chính xác. Thần Ka Bưl Maha Brưm thua cuộc ngửa mặt lên trời gọi bảy người con gái xuống trần gian bảo: “Cha đã thua trí Thom Ma Bal rồi. Theo lời hứa, cha phải chết. Các con hãy cất giữ đầu của cha trong tháp trên đỉnh núi Kaylas, nơi người trần không chạm đến được. Các con hãy cẩn thận, nếu để đầu cha rơi xuống biển, biển sẽ cạn, nếu để đầu cha tung lên không trung thì trời không có mưa và nếu để đầu cha trên mặt đất thì đất sẽ khô cằn, cỏ cây không mọc được”.
Dặn các con xong, Thần tự cắt cổ trao đầu mình cho con gái lớn và thân của thần biến thành một luồng ánh sáng bay vút lên không trung.
Ngày nay, khi đến chùa của người Khmer bất kỳ ta thường thấy đầu thần Ka Bbưl Maha Brưm (Thần Bốn Mặt) được thờ trong các tháp xây trong chùa và chính nơi đặt đầu của thần là vị trí trung tâm, là bàn thờ chính trong các nghi lễ tôn giáo cũng như các nghi lễ truyền thống được tổ chức trong chùa.
Ý nghĩa của sự tích:
Xét về gốc độ tôn giáo thì đây là sự tích thể hiện cuộc đấu tranh giữa Phật giáo và Bà-la-môn giáo, thần Kabưl Maha Brưm là biểu tượng của Bà-la-môn giáo, còn cậu bé Thom-mà-bal là biểu tượng của Phật giáo. Nó còn có ý nghĩa xã hội rất sâu sắc, điều đó thể hiện qua việc Thom-ma-bal thuyết giảng cho chư thần nghe và việc thần Kabưl Maha Brưm chặt đầu mình sau khi thua cuộc không chỉ khẳng định sự thắng thế của Phật giáo trong xã hội của đồng bào Khmer lúc bấy giờ mà còn thể hiện sự bình đẳng giữa chúng sanh với nhau, không phân biệt đẳng cấp như quy định của Bà-la-môn giáo trước đây. Đó còn là sự khẳng định việc thắng thế của con người ở trần gian đối với các thiên thần trên thượng giới.
Nguồn: Sơn Phước Hoan: Các lễ hội truyền thống của Đồng bào Khmer Nam Bộ, NXB GD, 1998, Tr 13[/justify]