Tôi về lại xóm hồi chiều….trời lại mưa lất phất… chợ tan… cái cảm giác giao mùa nghe khang khác....
Trong cái lặng lẽ của cuộc sống nhiều tất bật của vùng quê cát trắng gió lào này bỗng vang lên tiếng rộn rã từ đầu làng của những điệu bài chòi….
Bài chòi là một loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống đặc sắc ở miền Trung nói chung và ở Quảng Nam nói riêng. Vào mỗi dịp lễ tết ở vùng nông thôn rất phát triển trò chơi này. Ban đầu chỉ mang tính chất gia đình ,về sau cứ mỗi độ xuân về , người ta dựng những chòi cao trên những khu đất bằng phẳng thu hút khách thập phương đến tham gia…
Những ai xa quê khi nghe điệu bài chòi tâm hồn dường như lắng đọng …tôi cũng chẳng hiểu vì sao…chỉ nghe tiếng giục giã từ đầu thôn…những chòi lợp máu rạ ngày mùa còn thơm hương nếp , những cây cờ ngũ sắc trên bàn cái rồi tiếng hô tiếng mõ vang dậy thúc giục lòng người….
Có thể nói người dân miền Trung không ai không biết đến bài chòi. Hát bài chòi từ lâu đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu được của người nông dân miền trung . Nói về nguồn gốc bài chòi , theo ông Phan
Ngạn ,Nghệ sĩ ưu tú , chủ nhiệm câu lạc bộ bài chòi cổ Bình Định cho
biết : Từ xa xưa , cứ vào dịp xuân về , trong gia đình , trong từng nhóm dân cư thường tổ chức chơi bài (tứ sắc , tam cúc…) người ta chơi trên chiếu quây quần từ 5-10 người . Cuộc vui có tính chất hạn hẹp và đơn điệu . Về sau người ta mới sáng tạo xây chòi cao , giống như nhà sàn nhỏ của đồng bào dân tộc tây nguyên . như vậy có bài có chòi nên mới gọi là bài chòi . Đầu tiên đặt ra đánh bài chòi người ta sáng tác ngững câu hò những làn điệu dân ca rồi xuất hiện các nghệ nhân mà điển hình là “anh hiệu”. văn chương bài chòi là văn chương bình dân nhưng vẫn thấy chất thơ lai láng…
Có thể hiểu nôm na rằng bài chòi là sân chơi của những ván cờ. Mỗi ván cờ gồm có 30 quân cờ với 30 tên gọi khác nhau chia thành 10 loại thẻ gỗ (3 quân cờ là một thẻ và người mua được chọn mua các loại thẻ đó . Sau khi nhà cái phát hết thẻ cho mọi người , ván cờ sẽ được bắt đầu bằng việc rút thăm các que tre có ghi trên một quân cờ . Người quản trò dược gọi là ông hô hiệu là người có kiến thức văn chương có tài ứng đối dí dỏm , có thể độc diễn với tiếng trống , tiếng đàn cò , tiếng phèng la….khi con bài được rút ra ông hiệu bắt đầu chạy lăng xăng , miệng không ngớt xướng to những câu
thơ , câu vè ghép với tên những con bài ngộ nghĩnh , khiến người lớn lẫn đám trẻ con cười ngặt nghẽo…Khi tham gia nếu thấy , nếu thấy tên quân cờ của mình được nhắc đến trong câu hát , người chơi sẽ phải hô lên và trình thẻ gỗ để được phát một lá cờ vàng , tương đương cới một phần thưởng nhỏ. nếu người chơi có được chiếc thẻ gỗ ghi 3 quân cờ được nêu tên liên tục người đó sẽ đạt được phần thưởng lớn nhất và ván cờ kết thúc… người chơi sành bài có thể nghe hô câu đầu tiên là có thể đoán ra con bài ví như :
“ Chồng nằm chính giữa
Vợ nằm hai bên
Lấy chiếu đắp lên
Gọi là ba bụng
Ơ con ba bụng”
“Đi đâu mang sách đi hoài
Cử nhân không đậu
Tú tài cũng không
Con nhất trò nó vừa ra xong”
hay như: “Hai bên chòi lẳng lặng mà nghe
Róc rách ống tre con gì nó ra đây?
Anh trai Kim Bồng đi bán chiếu tre
Gặp em gái nhỏ bên sông Thu Bồn
Thương ai lòng thấy bồn chồn
Đêm nằm thao thức chiếu bông anh gối đầu
Con chín gối nó ra rồi….”
Nhiều người có thể cho rằng hình thức chơi này có vẻ dễ dàng và đơn giản , dựa vào sự may rủi là chính . Nhưng thực ra ý nghĩa và cách thức chơi hội bài chòi không hẳn vậy . Cái thú của bài chòi không phải là ăn thua đỏ đen mà chủ yếu là vui chơi đầu năm cùng bà con làng xã. Điệu hát bài chòi khẳng khái, rắn rỏi cũng vì thế trở thành máu thịt trong lòng người miền trung xa xứ , gợi nhớ đến nao lòng ….Và thực tế đây là một hoạt động văn hoá đáng được tôn trọng và giữ gìn…
Điều gửi gắm sau những cuộc vui….
thuở ban đầu luật chơi hội bài chòi rất nghiêm khắc.tên quân cờ sẽ không được nhắcđến trực tiếp trong mỗi câu hát mà người nghe phải suy đoán lấy . Thí dụ nếu tên quân cờ là chữ “nghèo”, người hô sẽ hát một số câu có nội dung về chữ nghèo , người nghe tự suy ra va tự giơ thẻ của mình lên để nhận cờ vàng . Người nào không đoán được sẽ mất cơ hội nhận phần thưởng.
Tuy nhiên nhiều người hiện giờ đã không theo đườc luật này nên người hô đã sử dụng các câu hát trực tiếp tên quân cờ để người nghe dễ theo dõi . Dù có chút biến đổi song bài chòi vẫn giữ được những nét đặc trưng riêng của mình : là một loại hình sinh hoạt văn hoá lý thú và bổ ích
Có thể khẳng định như vậy bởi nội dung các câu hát sử dụng trong hội bài chòi đều mang tính nhân sinh và giáo dục sâu sắc ( nét đặc biệt cơ bản để phân biệt hội bài chòi với các trò cờ bạc khác) câu hát sử dụng ở đây thường nói về tình yêu quê hương đất nước , ca ngợi tình phụ mẫu , tình phu thê , đề cao những đức tính , phẩm chất tốt đẹp của con người , phê phán những tệ nạn xã hội ….
Vì vậy hình thức vui chơi này không phải là hoạt động giải trí đơn thuần . Đồng thời còn có thể coi hội bài chòi chính là mộ sân khấu trình diễn các làn điệu dân ca đăc trưng khu Nam ( Nam Trung Bộ)
hướng phát triển:
“ Bảo tồn vốn cổ mà không nệ cổ , sáng tác mới mà không bị âu hoá , ngoại lai , vẫn còn đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc” (Trần Văn Khê) . Đó cũng là mong ước của những ai mang nặng tình quê…
Cùng với dòng chảy bát tận của thời gian… bài chòi cũng cũng có thời gian trầm lắng…nhưng có điều đáng mừng là sân chơi này đã có sự khôi phục kịp thời ở Hội An , Quảng Ngãi , Bình Định…
Ở Hội An cứ vào tối thứ 7 hàng tuần , mọi người lại tụ tập về khoảng sân giữa phố Hội và sông Hoài để có được những giờ phút thư giãn đầy hứng khởi cho ngày nghỉ cuối tuần . chính sân chơi này đã mang lại chút không khí sôi nổi giúp cho khu phố thêm phần sinh động mà vẫn không hề làm mất đi vẻ đẹp yên bình rất đặc trưng của phố cổ . Vì rằng bài chòi vừa mang hơi thở nóng hổi của cuộc sống hiện đại , vừa chứa đừng vẻ dịu dàng , duyên dáng của một nét văn hoá đầy ý nghĩa…
Hay như ở quãng ngãi đã hình thành một nhóm nghiên cứu toàn những người trẻ tuổi với nhà thơ Nguyễn Thế Kỉ làm nòng cốt cùng nhau luyện tập ,cùng nhau nghiên cứu cùng đào tạo thêm nhiều lớp nghệ sĩ trẻ mới cho ca kịch bài chòi.
Rõ ràng chúng ta cố công đầu tư , đào tạo được những nghệ sĩ tài ba biểu diễn thuần thục nghệ thuật hát bài chòi thì cũng có thể thu hút được người thưởng lãm cũng như đưa ra giới thiệu bạn bè quốc tế . Từ đó trong nước cũng có được sự quan tâm hơn để đem lại sức sống cho ca kịch bài chòi được hồi sinh đúng với giá trị nghệ thuật mà cha ông để lại .Nếu không đến một lúc nào đó thì bài chòi bị mai một thì sẽ là một điều vô cùng đáng tiếc….
.gif)
hi vong rang,mot luc nao do,minh va Thao se co dip cung nhau tha hon theo nhung dieu bai choi tren manh dat QNam thanh binh.Dong y khong?hihihihi 
