- 1.Ninh Hòa, vùng đất nhiều tiềm năng về du lịch
Với lợi thế là một vùng đồng bằng ven biển Nam Trung Bộ, giao thông thuận lợi, khí hậu quanh năm ôn hòa, tài nguyên thiên nhiên phong phú, nhiều danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử văn hóa, ẩm thực dân gian phong phú…, Ninh Hòa là vùng đất đầy tiềm năng cho ngành du lịch, đặc biệt là kết hợp du lịch sinh thái với du lịch văn hóa.
Với thế mạnh của vùng đất có rừng-đồng bằng-biển-đảo, Ninh Hòa có rất nhiều danh lam thắng cảnh, tạo thành khu du lịch sinh thái như: khu du lịch biển Dốc Lết, khu du lịch Ba Hồ, suối nước nóng Trường Xuân, đầm Nha Phu, khu du lịch sinh thái Ninh Phước, chiến khu cách mạng – hệ thống thủy lợi đập Đá Bàn,… Hầu hết những khu du lịch, thắng cảnh nơi đây nằm trên các tuyến đường giao thông thuận lợi, nên đây là những điểm đến lý tưởng cho du khách đến du lịch, nghỉ dưỡng và tìm hiểu văn hóa, con người Ninh Hòa.
Chiến khu cách mạng – hệ thống thủy lợi Đá Bàn là một khu du lịch sinh thái mới hình thành (khoảng hơn 10 năm trở lại đây), được cư dân địa phương đến tham quan nhiều, nhưng chưa được ngành du lịch quan tâm. Đá Bàn là nơi ghi dấu hai cuộc kháng chiến của dân tộc ta chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược từ năm 1945 đến 1975. Các cơ quan đơn vị tỉnh Khánh Hòa đã chọn nơi đây làm địa điểm đóng quân để chỉ đạo phong trào đấu tranh của quân và dân Khánh Hòa đi tới thắng lợi, góp phần giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.
Ông Trần Minh Túy, nguyên Trưởng trạm thủy văn đập Đá Bàn cấp 1, hiện cư ngụ tại địa phương, xã Ninh Sơn – thị xã Ninh Hòa, cho biết: “Ngày khởi công đắp đập Đá Bàn là 02/9/1980 và hoàn thành ngày 22/12/1982. Đây là đập chứa nước thuộc loại lớn và đẹp nhất Nam Trung Bộ. Đập như một dĩa tròn, xung quanh có núi bao phủ, hai đầu chân đập là hai hòn núi làm mô chắn vĩnh cữu và hiếm có hồ chứa nước tự chảy như hồ Đá Bàn” [Trần Thị Bích Thủy 2017]. Nơi đây là một khu du lịch sinh thái rất tuyệt vời, bởi ngoài cảnh sắc đẹp thiên nhiên hoang sơ, mây nước như hòa quyện vào nhau, núi non hùng vĩ, khí hậu lúc nào cũng mát mẻ, mặt hồ luôn tĩnh lặng… qua bên kia hồ còn có thể ngắm những thác nước nhỏ, những chùm hoa Lan rừng tuyệt đẹp; đặc biệt, trong hồ có rất nhiều loại cá ngon.
Tiếc rằng, hiện nay hồ Đá Bàn chưa có cơ quan nào quản lý về việc tham quan hay du lịch sinh thái nên khách tham quan chủ yếu là khách nội địa, thỉnh thoảng có khách nước ngoài nhưng không có người hướng dẫn nên chưa hiểu hết ý nghĩa và phong cảnh đẹp nơi đây.
Không chỉ có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, nhiều danh lam thắng cảnh, Ninh Hòa còn là nơi lưu giữ rất nhiều di tích lịch sử, văn hóa, nghệ thuật có giá trị, nhiều tiềm năng để phát triển du lịch.
Đến Ninh Hòa không thể không đến tham quan những di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh và cấp quốc gia. Trước hết phải nói đến Di tích Lăng Bà Vú, đây là một công trình kiến trúc lăng tẩm được xây dựng vào đầu thế kỷ XIX và là loại kiến trúc nghệ thuật không còn lại nhiều ở các tỉnh Nam Trung Bộ. Lăng được hình thành và gắn liền với câu chuyện của vua Gia Long trong những ngày khởi nghiệp. Tương truyền rằng, lúc giao tranh với nghĩa quân Tây Sơn, Nguyễn Ánh đã thất bại và bỏ chạy, khi đến làng Mỹ Hiệp thì lương thực cạn kiệt, tình thế khá nguy khốn. Trong lúc ấy, một bà lão có dáng người phúc hậu, tương truyền là bà Trương Thị Điền, đã giúp đỡ và lo lắng thuốc men. Nhờ sự chăm sóc của bà, Nguyễn Ánh sớm được lành bệnh, tướng sĩ dần dần hồi sức. Sau nhiều năm bôn tẩu, Nguyễn Ánh thống nhất sơn hà, lên ngôi hoàng đế. Nhớ ơn người xưa, vua sai người tìm về Ninh Hiệp để đền đáp ơn nghĩa. Đến nơi biết bà đã mất, Nguyễn Ánh bèn ban chiếu chỉ cho xây lăng. “Lăng được xây dựng vào năm 1802- 1804 dưới thời vua Gia Long. Nghệ thuật kiến trúc, trang trí lăng thuộc dòng nghệ thuật triều Nguyễn. Các mô tuýp trang trí phong phú về đề tài, chặt chẽ, hài hòa về bố cục, triết lý về hình tượng, tinh xảo trong kỹ thuật thể hiện. Lăng Bà Vú là một công trình văn hóa có giá trị nghệ cao, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Năm 1999, lăng được Bộ VH-TT xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Trung tâm quản lý di tích danh lam thắng cảnh Khánh Hòa - 2004.” [Trần Thị Bích Thủy 2017].
Cách lăng Bà Vú khoảng hơn 01 km là đình Mỹ Hiệp, đình được xây vào năm 1851. Sau nhiều lần trùng tu, hiện đình là một trong số ít ngôi đình còn giữ được những nét cổ kính có giá trị nghệ thuật của tỉnh Khánh Hòa.
Mộ phần quan Thượng thư Nguyễn Xuân Thục (phường Ninh Đa) là di tích lịch sử cấp tỉnh, có hình dáng một con voi quỳ với những đường nét hoa văn uốn lượn theo thân rất đẹp. Hiện nay di tích đã bị xuống cấp nhiều nhưng những hoa văn còn sót lại trên tường thành, án phong, các đầu ở trụ tường thành và ngôi mộ chính vẫn cho ta thấy rằng trước kia đây là một lăng mộ có kiến trúc hoàn chỉnh và mang đậm phong cách triều Nguyễn.
Không chỉ có những di tích kiến trúc nghệ thuật độc đáo, Ninh Hòa còn có nhiều di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh và cấp Quốc gia. Phủ Đường Ninh Hòa là công trình kiến trúc công đường cơ quan cai trị cấp phủ của triều đại phong kiến nhà Nguyễn còn lại duy nhất và tương đối nguyên vẹn ở tỉnh Khánh Hòa. Đây không chỉ là di tích gắn liền với lịch sử phát triển vùng đất Khánh Hòa mà còn là nơi diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng. Từ giữa thế kỷ XVII khi bờ cõi đất Việt mở rộng phương Nam đến bờ bắc sông Phan Rang tỉnh Ninh Thuận. Để cai quản vùng đất mới, chúa Nguyễn Phúc Tần đã đặt ra hai phủ Diên Ninh và Thái Khang, huyện Tân Định thuộc phủ Thái Khang, có ranh giới từ đèo Rù Rì đến giữa sông Dinh. Năm 1831, vua Minh Mạng đổi tên phủ Thái Khang thành phủ Ninh Hòa. Phủ Đường Ninh Hòa không những là công trình mang yếu tố kiến trúc tiêu biểu nhất của một công sở, cơ quan cai trị của chế độ phong kiến còn lại ở Khánh Hòa ngày nay mà còn gắn liền với nhiều sự kiện quan trọng có tính chất tiêu biểu của phong trào cách mạng của Đảng bộ và nhân dân Khánh Hòa từ năm 1930 đến 1975. Phủ Đường sẽ là nơi thu hút khách tham quan, học tập và nghiên cứu về cội nguồn dân tộc lịch sử, văn hóa vùng đất Nam Trung Bộ, vì vậy Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã xếp hạng đây là di tích lịch sử cấp quốc gia vào ngày 12/02/1990.
Di tích thứ ba ở Ninh Hòa được công nhận là di tích quốc gia là Khu lưu niệm tàu không số 235 tại khu vực Hòn Hèo xã Ninh Vân. Đêm 29/2/1968 rạng sáng ngày 01/3/1968, khi thả hàng tại Hòn Hèo, tàu C235 thuộc đoàn tàu không số bị địch phát hiện và cho 8 tàu đến bao vây, tấn công. Đơn vị đã dũng cảm chiến đấu và nổ mìn hủy tàu để tàu, hàng không lọt vào tay địch; 14 chiến sĩ đã hy sinh. Ngày 26/4/2014, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ra quyết định xếp hạng di tích quốc gia đối với di tích lịch sử Khu lưu niệm tàu C235 (đường Hồ Chí Minh trên biển) xã Ninh Vạn, thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa [Thanh Hưng 2016].
Thật thiếu sót nếu không nói đến di tích lịch sử văn hóa tín ngưỡng người Hoa ở Ninh Hòa. Hiếm có nơi nào khác tại Khánh Hòa mà dấu ấn người Hoa để lại đậm nét như Ninh Hòa. Người Hoa góp phần đem sự phồn thịnh đến ven sông Dinh và để lại nơi đây nhiều công trình có giá trị nghệ thuật độc đáo, đó chính là hội quán, nơi sinh hoạt cộng đồng người Hoa nơi xa xứ. Tuệ Thành hội quán, Tự Phổ Minh Hương, miếu Võ Đế, Quỳnh Phủ hội quán… Quỳnh Phủ hội quán ở thị xã Ninh Hòa được xây dựng vào năm 1868, dân gian gọi là chùa Bà Hải Nam vì khi mới tạo lập, nơi đây chỉ thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu. Hơn 60 năm sau, do nhu cầu tâm linh, họ xây dựng thêm Hiệp Thiên cung (Quan Thánh miếu) để thờ Quan Thánh Đế Quân. Đây chính là do nhu cầu tín ngưỡng. Là những người tha phương tìm đất sống, lại chuyên lấy việc buôn bán làm kế sinh sống nên nguyện vọng được sống yên ổn và làm ăn phát đạt bao giờ cũng được cộng đồng người Hoa coi trọng. Lễ vía chính của Thiên Hậu Thánh Mẫu là ngày 22-23 tháng 3 âm lịch hàng năm. Trong suốt thời gian ngày lễ vía của Bà, không chỉ có người Hoa đến dâng hương tế lễ mà còn có cả cộng đồng người Việt, người Hoa nhóm ngôn ngữ khác đến tham gia, dâng hương, lễ vật cầu mong Bà ban phước lành, cầu xin những gì họ mong muốn… Ngoài ra, mọi người có thể đóng góp bằng tiền, được ban thư ký ghi cẩn thận để báo dâng Bà, và dùng số tiền đó làm nhiều việc có ý nghĩa cho hội quán cũng như xã hội: duy trì hội quán, xây dựng nhà tình nghĩa, xóa đói giảm nghèo, giúp người nghèo, tàn tật, quỹ khuyến học… Đây cũng là những dịp để bà con người Hoa gắn kết cộng đồng mình hơn, hỗ trợ làm ăn buôn bán, học tập lẫn nhau… Hơn nữa, đây cũng là cơ hội để người Hoa giới thiệu cho mọi người biết đến bản sắc dân tộc của mình. Giao lưu văn hóa các cộng đồng người Việt, Hoa,… [Trần Thị Bích Thủy 2017].
Ninh Hòa ngày nay là huyện Tân Định, phủ Thái Khang xưa (từ giữa thế kỷ XVII), dân cư ở đây sống tập trung quanh sông Dinh và những nơi có nhiều sản vật thiên nhiên ban tặng. Lâu dần, với tính cần cù, cùng với bàn tay tài hoa của mình, cư dân ở đây đã hình thành nên những làng nghề truyền thống với sản phẩm được trong và ngoài tỉnh biết đến: nghề Nem ở thị xã Ninh Hòa, nghề đóng ghe thuyền ở xã Ninh Hải, nghề làm muối ở xã Ninh Diêm, nghề dệt chiếu ở xã Ninh Hà, nghề làm bún lá ở xã Ninh Quang… Đến Ninh Hòa, du khách có thể tìm hiểu thêm truyền thống khoa cử qua các thời kỳ tại Văn Chỉ Ninh Hòa, miếu Khổng Tử (thị xã Ninh Hòa).
Bên cạnh đó, Ninh Hòa có tiềm năng về du lịch văn hóa lễ hội: lễ hội đình làng, lễ hội Cầu Ngư (Ninh Hải, Ninh Thủy), lễ hội cúng Bến nước của đồng bào dân tộc Ê- đê.
Biển Ninh Hòa có nguồn tài nguyên phong phú, hải sản nhiều loại và trở thành đặc sản như tôm hùm, hải sâm, bào ngư, cua, ghẹ… ; kết hợp với sản vật từ đồng bằng và rừng núi nên ẩm thực Ninh Hòa nổi tiếng nhưng rất dân dã: nem Ninh Hòa, bún lá chả cá Ninh Hòa, bánh xèo, bánh canh cua, Bánh ướt số 1…
Với những ưu thế về di sản văn hóa và danh lam thắng cảnh, Ninh Hòa có tiềm năng rất lớn để phát triển du lịch, vì vậy cần “đánh thức” Ninh Hòa để nơi đây trở thành một địa điểm du lịch nổi tiếng trong và ngoài nước.
- 2.Công tác quản lý và khai thác di sản văn hóa
Ninh Hòa tuy có tiềm năng rất lớn về du lịch nhưng đến nay, hoạt động của ngành du lịch địa phương vẫn còn yếu, chưa phát huy được các giá trị vốn có của nó.
Ngành du lịch ở Ninh Hòa chưa có quy hoạch một cách tổng thể, các cơ sở hoạt động du lịch mang tính nhỏ lẻ, manh mún, tự phát, chính vì vậy sự cạnh tranh phát triển không lành mạnh, gây ảnh hưởng không tốt cho ngành du lịch địa phương. Chính sách quản lý và khai thác du lịch ở địa phương chưa chặt chẽ, rời rạc vì đội ngũ cán bộ quản lý còn yếu và thiếu. Chưa kết hợp các loại hình du lịch với nhau, đặc biệt là kết hợp với du lịch văn hóa lịch sử của địa phương. Chính sự quản lý lỏng lẻo của các cấp, ban ngành để cho các cơ sở du lịch tự phát dẫn đến chuyên môn ở những nơi này yếu kém, gây hệ lụy không nhỏ trong việc bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa lịch sử của địa phương. Chưa thấy được vai trò của di sản văn hóa trong phát triển du lịch. Ngoài ra, sự đầu tư yếu kém của ngành dẫn đến cơ sở hạ tầng du lịch yếu kém, vệ sinh an toàn thực phẩm chưa cao, chất lượng nguồn nhân lực còn thấp, chưa tạo ra những sản phẩm du lịch có chất lượng để thu hút du khách đến cũng như du khách quay trở lại, v.v.
Để những thế mạnh du lịch của Ninh Hòa không còn dừng lại là tiềm năng nữa, tỉnh Khánh Hòa nói chung và thị xã Ninh Hòa nói riêng cần đưa ra định hướng chung và cụ thể nhằm tổ chức cho ngành du lịch thị xã Ninh Hòa phát triển theo từng giai đoạn.
Các cấp, ban ngành phải tham gia phối hợp chặt chẽ với nhau để xây dựng quy hoạch tổng thể phát triển du lịch gắn với bảo tồn, phát huy các di sản văn hóa. Quy hoạch phải căn cứ vào thực trạng công tác bảo tồn, hiện trạng các di tích văn hóa, phải phù hợp với điều kiện tự nhiên - xã hội của địa phương, không được làm phá vỡ cấu trúc đời sống dân cư ở đây, phải tạo điều kiện cho dân cư địa phương cũng có lợi. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về phát triển du lịch gắn với bảo tồn, phát huy các di sản văn hóa. Di sản văn hóa là nền tảng thúc đẩy du lịch phát triển bền vững; đồng thời, phát triển du lịch nhằm tạo nguồn lực và điều kiện thuận lợi cho công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa. Xây dựng ý thức trách nhiệm giữ gìn giá trị di sản văn hóa cho du khách. Tăng cường công tác quảng bá, xúc tiến, tập trung giới thiệu rộng rãi tài nguyên du lịch văn hóa cho du khách trong và ngoài nước thông qua internet, quảng cáo, triển lãm, hội nghị,…
Đẩy mạnh công tác quản lý, giám sát các dịch vụ du lịch tại điểm di sản văn hóa, tránh hiện tượng xâm hại và biến tướng giá trị của di sản văn hóa. Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực có nghiệp vụ quản lý cao, hướng dẫn viên chuyên nghiệp, đội ngũ nghiên cứu về di tích, các kiến trúc sư, kỹ sư xây dựng, kỹ thuật viên, thợ nghề, nghệ nhân, những người làm công tác bảo vệ di tích ở địa bàn xã, phường,…
Để việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa Ninh Hòa đạt hiệu quả cao, bên cạnh trách nhiệm nặng nề của các cấp chính quyền địa phương, phải chú ý đề cao và tạo mọi điều kiện phát huy tốt hơn nữa trách nhiệm của cộng đồng người dân nơi đây. Phải đảm bảo để họ hiểu được rằng, chính nhờ có di tích, có những giá trị trong từng di tích mà cuộc sống của họ được thay đổi và phát triển. Từ đó vận động, tạo điều kiện cho mọi người cùng chung tay vào việc bảo tồn và phát huy di tích bền vững.
Phát huy thế mạnh của di sản văn hóa ở Ninh Hòa liên kết phát triển du lịch giữa các vùng, miền, khu vực lân cận như liên kết với Phú Yên, Buôn Mê Thuột, Đà Lạt , Phan Thiết,… Lựa chọn những giá trị văn hoá phi vật thể tiêu biểu để khôi phục và biến thành sản phẩm du lịch độc đáo của Ninh Hòa phục vụ cho việc phát triển kinh tế. Kết nối nhiều mảng du lịch để tạo ra sản phẩm du lịch đặc trưng của địa phương Ninh Hòa, có thể thành khu sinh thái - văn hóa - du lịch trong tương lai. Ví dụ hình thành tuyến du lịch văn hóa và nghỉ dưỡng từ thị xã Ninh Hòa (cụm di sản văn hóa: lăng Bà Vú, phủ Đường Ninh Hòa, miếu Khổng Tử, Quỳnh Phủ hội quán, thưởng thức món nem, bún lá cá dằm Ninh Hòa, tham quan và trải nghiệm thực tế ở các làng nghề nơi đây…) đến chiến khu Đá Bàn ngắm thiên nhiên hùng vĩ, tham quan rừng nguyên sinh, cắm trại qua đêm, ngồi trên tảng đá lớn, câu và nướng cá tại chỗ; sau đó xuống biển Dốc Lết với bãi cát trắng mịn nước trong xanh, ngắm bình minh (hoàng hôn) cùng thưởng thức hải sản tươi ngon ở đây.
KẾT LUẬN
Phát triển du lịch sinh thái kết hợp với di sản văn hóa ở Ninh Hòa là tất yếu, cần được thực hiện nghiêm túc và hợp lí. Điều này không chỉ mang ý nghĩa về lợi ích kinh tế lớn cho địa phương, cho các doanh nghiệp, mà còn mang ý nghĩa phát huy giá trị văn hóa vùng miền, quảng bá rộng rãi hình ảnh Ninh Hòa ra toàn quốc và thế giới. Một điểm du lịch quốc gia với các khu du lịch sinh thái tuyệt vời cùng với di sản văn hóa đặc trưng của một tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ.
Những giải pháp đưa ra chỉ mang tính định hướng và trong tương lai cần phải thực hiện chi tiết, cụ thể để Ninh Hòa trở thành thị xã sinh thái – văn hoá – du lịch tiêu biểu.
Với tiềm năng dồi dào, chắc chắn Ninh Hòa sẽ là một điểm đến lý tưởng, ấn tượng với sự kết hợp giữa du lịch sinh thái với du lịch di sản văn hóa nếu như hạn chế được những bất cập đang tồn tại. Hãy đột phá, “đánh thức” nó để phát huy được giá trị của vùng đất đầy tiềm năng du lịch Ninh Hòa này, góp phần phát triển mọi mặt: kinh tế, văn hóa, xã hội.
TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TRÍCH DẪN
- Ban QL Đầu tư và xây dựng Thủy lợi 7 – Bộ NN&PTNT: Hội Đập lớn nhất Việt Nam. http://www.vncold.vn/Modules/CMS/Upload/10/DapVietNam/DaBanW_P.pdf
- Đỗ Thị Ngọc Uyển 2013: Mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hoá Hội An.- Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Văn hoá học.
- Ngọc Thi 2017: Tuyên bố Hội An về bảo tồn và phát huy giá trị di sản đô thị 2017. http://www.hoianworldheritage.org.vn/vi/news/Dat-va-nguoi-Hoi-An/tuyen-bo-hoi-an-ve-bao-ton-va-phat-huy-gia-tri-di-san-do-thi-2017-1560.hwh
- Nguyễn Cẩm Thúy 2000: Định cư của người Hoa trên đất Nam Bộ.–H.: NXB Khoa học xã hội.
- Nguyễn Văn Khánh (cb) 2003: Diện mạo văn hóa Khánh Hòa. - NXB Chính trị Quốc gia.
- Quách Tấn 1969: Xứ Tầm Hương.- NXB Lá Bối
- Thanh Hưng 2016: Khai thác tiềm năng Di sản văn hóa để phát triển du lịch ở Ninh Hòa . http://ninhhoa.khanhhoa.gov.vn/Default.aspx?TopicId=837bc52c-fc7a-433a-b112-d1f6075d3fd7
- Trần Thị Bích Thủy 2017: Tư liệu điền dã tháng 7/2017.
- Văn Trãi 2015: Kinh nghiệm khám phá Ninh Hòa. http://dulich.vnexpress.net/tin-tuc/tu-van/kinh-nghiem-kham-pha-ninh-hoa-3217774.html
Nguồn: Sách “Quản lý và khai thác di sản văn hóa trong thời kỳ hội nhập”