Theo một phân tích hình ảnh vệ tinh của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch), đã có thêm nhiều ngôi làng Rohingya bị phá hủy trong chín ngày tháng 11, đưa tổng số nhà bị đốt cháy lên 1.250 căn; trong khi đó, theo báo cáo, đã có 30.000 người phải di tản. Liên Hợp Quốc xem người Rohingya vô quốc gia là một trong số những nhóm người thiểu số bị bức hại nặng nề nhất trên thế giới.
Giờ đây, trong một khu vực mà lẽ ra đã ổn định, các nước khác đang ngày càng bị kéo vào cuộc khủng hoảng này; trên thực tế, các nước như Bangladesh, Thái Lan, và Indonesia ngày càng cảm nhận được những tác động lan tỏa khi người Rohingya tìm cách tị nạn trong biên giới của họ. Sự bức hại người Rohingya không thể chỉ được coi là một vấn đề nội bộ của Myanmar nữa.
ASEAN đã bị chỉ trích vì tiếp cận vấn đề người Rohingya một cách quá thận trọng, và vì không nhận ra cuộc xung đột đang tiếp diễn này có thể chia rẽ khối cộng đồng chung theo từng nhóm sắc tộc-tôn giáo. Khu vực này có 60% dân số theo đạo Hồi, 18% theo đạo Phật, và 17% theo đạo Cơ Đốc; việc tiếp tục đối xử phân biệt đối với người Rohingya đã trở thành một điểm tập hợp sự ủng hộ của các nhóm Hồi giáo cực đoan có cảm tình với họ tại những nước cho phép tị nạn. Đây là một rủi ro đặc biệt nghiêm trọng cho những nước đông người Hồi giáo như Indonesia.
Người Rohingya trốn chạy phải sống trong điều kiện vô cùng tồi tàn khi họ đến những nước tiếp nhận, và họ bị lôi vào những cuộc chạm trán liên hồi với các lực lượng an ninh. Đối mặt với trở ngại liên tiếp và thiếu thực phẩm triền miên, người Rohingya là đối tượng chính của hoạt động tuyển mộ khủng bố. Không ngạc nhiên khi các nhóm Hồi giáo cực đoan đã đăng những đoạn video trực tuyến kêu gọi thánh chiến chống Myanmar; và chính quyền Indonesia gần đây đã bắt giữ hai binh sĩ nghi là đang chuẩn bị một cuộc tấn công vào sứ quán Myanmar tại Jakarta.
Khi cuộc khủng hoảng người Rohingya thêm trầm trọng, chắc chắn sẽ có thêm nhiều nhóm cực đoan trong khu vực và quốc tế sử dụng nó như một công cụ thuận tiện để giành sự cảm thông, thu nạp thành viên mới, và gây quỹ. Các nhà lãnh đạo ASEAN cần đưa ra một giải pháp ngoại giao hiệu quả cho cuộc khủng hoảng nhằm ngăn chặn nó tiếp tục tạo điều kiện cho chủ nghĩa cực đoan trong khu vực và cản trở hoạt động thương mại cũng như sinh kế của người dân. “Phương thức ASEAN,” vốn được nói tới nhiều, theo đó các nước thành viên tuân thủ ngoại giao lặng lẽ và nguyên tắc không can thiệp, đã hiệu quả trên mặt trận kinh tế trong những thập niên đầu ASEAN mới thành lập. Nhưng khi chỉ trích quốc tế leo thang, rõ ràng là một chiến lược “không nghe, không thấy” cho việc giải quyết các vấn đề nội bộ giờ tỏ ra rất thiếu hiệu quả.
Malaysia dường như đã nhận ra điều này. Trong cuộc họp các ngoại trưởng ASEAN gần đây tại Yangon, nước này đã kêu gọi điều phối viện trợ nhân đạo và một cuộc điều tra đối với những tội ác được cho là đã xảy ra với người Rohingya. Theo sau cuộc họp, Myanmar tỏ ra sẵn lòng cho phép tiếp cận cứu trợ nhân đạo và cung cấp thông tin cho các nước thành viên ASEAN.
Đã đến lúc ASEAN lưu ý tới lời kêu gọi này, thay đổi chế độ vận hành, để các nền dân chủ trưởng thành như Singapore và Malaysia – các nước xếp hạng cao về các chỉ số phát triển con người – có thể trở thành những nhà lãnh đạo toàn cầu có trách nhiệm, và mở rộng năng lực giải quyết các vấn đề nhân đạo của họ. ASEAN cần phát triển thành một cộng đồng vững mạnh, có trách nhiệm chính trị, và mang phong cách Liên minh châu Âu. Để làm được điều đó, ASEAN phải tìm ra những phương pháp hòa bình mà vẫn hiệu quả nhằm giảm nhẹ cuộc khủng hoảng nhân đạo khu vực hiện nay.
Theo những ước tính không chính thức, hiện có thể có tới 500.000 người tị nạn Rohingya chỉ tính riêng tại Bangladesh. Kể từ vụ can thiệp quân sự gần đây nhất, đã có khoảng 20.000 người Rohingya nữa đến nước này. Điều này đặt Bangladesh, vốn phải vật lộn để có thể cung cấp những dịch vụ căn bản cho 170 triệu công dân của họ, vào một tình thế hết sức khó khăn.
Thứ trưởng Ngoại giao Myanmar cũng đã tới Dhaka để đàm phán. Và một nhóm ba người của Ủy ban Tư vấn Vấn đề bang Rahkine của Myanmar đã tới thăm những khu ổ chuột của người Rohingya tại khu vực ven biển Bangladesh tiếp giáp với tiểu bang Rakhine.
ASEAN có thể hỗ trợ ở đây. Các nước thành viên như Singapore mong muốn có quan hệ thân thiện với cả Myanmar và Bangladesh, và vì thế có thể mang lại một nền tảng giúp hai nước xích lại gần nhau và tìm ra những giải pháp lâu dài cho vấn đề đã kéo dài hàng thập niên này.
Nhưng trước hết ASEAN phải quyết định chia sẻ gánh nặng chính trị và bỏ ra phần nào nguồn vốn chính trị của mình để đem lại một sự ổn định dài hạn và công bằng. Làm được như vậy, nó có thể đóng vai trò là nhà môi giới trung thực giữa Myanmar, Bangladesh, và quan trọng nhất là đại diện của các cộng đồng người Rohingya, những người đã phải chịu đựng sự bức hại đủ lâu.
Nguồn: Syed Munir Khasru, “ASEAN and the Rohingya Crisis,” Project Syndicate, 01/02/2017.
THẢM CẢNH CỦA NGƯỜI ROHINGYA
Biên dịch: Trần Văn Thắng
Hiệu đính: Lê Hồng Hiệp
Dân tộc Rohingya thường được gọi là cộng đồng thiểu số bị ngược đãi nhất thế giới, và điều đó là có lý. Họ là nhóm người “không nhà nước” đơn lẻ lớn nhất trên thế giới, khoảng 1,5 triệu trong tổng số 10 triệu người (không nhà nước). Họ không có các quyền hợp pháp ở quốc gia nơi có khoảng 1,1 triệu trong số họ sinh sống, cụ thể là Myanmar. Không được bảo vệ, người Rohingya đã chịu đựng sự phân biệt đối xử và bạo hành trong hàng thập kỷ qua ở bang Rakhine miền Tây của Myanmar.
Điều này đã lên tới đỉnh điểm trong cuộc thanh trừng sắc tộc quy mô lớn đối với người Rohingya để đuổi họ ra khỏi Sittwe, thủ phủ của bang này, năm 2012. Sau đó khoảng 140.000 người trong số họ bị buộc phải vào các trại tị nạn bẩn thỉu. Nhiều người đã bắt đầu gọi đây là “tội ác diệt chủng” mới. Kể từ đó, hàng ngàn người đã cố gắng chạy trốn bằng thuyền để bắt đầu cuộc sống mới của họ ở Indonesia, Malaysia, Thái Lan.
Chỉ trong quý 1 năm nay, 25.000 người đã trả tiền cho những kẻ buôn người để chạy trốn bằng thuyền từ miền Tây của Myanmar và Bangladesh. Phần lớn trong số họ là người Rohingya, từ cả hai quốc gia trên cũng như người Bangladesh. Khoảng 300 người đã chết trong những chuyến vượt biển như vậy. Một hội nghị quốc tế về cảnh ngộ của họ được tổ chức tại Thái Lan vào ngày 29/5, nhưng không một vấn đề cụ thể nào được quyết định. Tuy nhiên, người Rohingya là ai?
Người Rohingya theo đạo Hồi ở một quốc gia mà Phật giáo chiếm đa số. Nhiều người Rohingya có thể có nguồn gốc tổ tiên ở bang Rakhine hàng trăm năm trước, vào thời điểm bang này trở thành một vương quốc độc lập gọi là Arakan (Sittwe được gọi là Akyab). Tuy nhiên, hàng trăm nghìn người (Rohingya) khác đã di cư từ vùng là Bengal ngày nay (sang Akyab) sau khi người Anh chiếm đóng Akyab trong những năm 1820 và bắt đầu cuộc chinh phạt dần dần ra toàn bộ nước Miến Điện lúc đó. Trong hồ sơ lúc đó của Anh, những người nhập cư này đã được liệt kê là người Chittagonia hoặc Mahommed. Họ đến để kiếm việc làm, chủ yếu tại thành phố cảng đang phát triển nhanh Akyab, nơi xuất khẩu hầu hết lượng gạo của cả nước. Trong những năm 1920, Miến Điện là nhà xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới.
Tuy nhiên, việc nhập cư hàng loạt này của người Rohingya đã bị phản đối bởi người Rakhine – những người theo đạo Phật ở địa phương vốn xem những người mới đến chỉ đơn thuần là những tay sai cho những gã chủ thực dân mà họ căm thù. Người Rakhine đã không có quyền kiểm soát chính sách nhập cư, điều vốn dĩ nằm hoàn toàn trong tay của chính quyền thực dân cai trị vì Miến Điện bị cai quản như một phần của đế chế Ấn Độ thuộc Anh. Cho đến nay, người Rohingya chỉ được người Rakhine gọi đơn giản là “những người nhập cư bất hợp pháp”, hoặc nhẹ nhàng lắm thì cũng bằng tên gọi miệt thị là “Bengali”.
Hận thù đã được khuấy động hơn nữa trong Thế chiến II, khi người Anh đang ở thế phải rút lui đã trang bị vũ khí cho một số người Rohingya để giúp họ chiến đấu chống lại quân Nhật đang tấn công mạnh mẽ. Người Rakhine cho rằng, những vũ khí này sau đó đã được sử dụng để chống lại họ. Những người Miến Điện – sắc dân chiếm đa số của Myanmar – cũng phẫn uất trước dòng người Rohingya nhập cư bất hợp pháp, và Miến Điện từ khi giành được độc lập từ tay thực dân Anh năm 1948 đã nhất quyết từ chối trao tư cách công dân cho người Rohingya. Người Rohingya không được thống kê như là một trong số 135 nhóm dân tộc bản xứ chính thức trong luật Quốc tịch năm 1982 nổi tiếng.
Kể từ đó, người Rohingya trở thành đối tượng của những làn sóng tấn công của quân đội Miến Điện cũng như của người Rakhine. Hàng trăm ngàn người đã vượt biên vào Bangladesh. Vụ thanh trừng sắc tộc năm 2012 ở Sittwe và ở các khu vực khác của Rakhine đã thiết lập một hệ thống phân biệt chủng tộc trên thực tế tại bang này, với việc người Rohingya bị cô lập hoàn toàn và loại khỏi đời sống kinh tế và chính trị của người Rakhine.
Hầu hết đã mất kế sinh nhai, và sự nghèo đói sau đó đã khiến nhiều người trong số họ liều mạng vượt biển. Ủy ban phản ứng khẩn cấp địa phương được thành lập để giải quyết vấn đề dân Rohingya không hề có một đại diện người Rohingya nào trong đó. Các cuộc cải cách được ca tụng nhiều ở Myanmar kể từ năm 2011 đã không làm được gì nhiều để giúp đỡ người Rohingya.
Thật vậy, nó thậm chí còn có thể khiến tình cảnh của họ trở nên tồi tệ hơn khi chính phủ bán dân sự giúp kích thích tình cảm bài Hồi giáo trong lòng quốc gia nhằm cố gắng giành chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử vào tháng 11 sắp tới. Ngay cả Aung San Suu Kyi – người sẽ ra tranh cử và là người giành giải Nobel hòa bình từng kiên định ủng hộ quyền con người – cũng chỉ miễn cưỡng đứng lên bênh vực những người Rohingya. Họ nhìn thấy rất ít triển vọng cải thiện tình cảnh của mình, điều có nghĩa là khi mùa gió mùa hiện nay kết thúc, hàng ngàn người nữa sẽ lên thuyền vượt biển và hàng trăm người nữa sẽ chết đuối.
Nguồn: “The Plight of the Rohingyas”, The Economist, 01/06/2015.