Do đó, bài viết “Yoga Ấn Độ - ngành dịch vụ “tỷ USD” và gợi ý phát triển tại thị trường Việt Nam” tập trung ba nội dung sau:

1/ Yoga Ấn Độ: từ truyền thống đến hiện đại.

2/ Yoga - phát triển và xây dựng vị thế trên trường quốc tế.

3/ Gợi ý phát triển Yoga tại thị trường Việt Nam.

1. Yoga Ấn Độ: từ truyền thống đến hiện đại

1.1. Sơ lược lịch sử Yoga Ấn Độ

Khái niệm “Yoga” bắt nguồn từ tiếng Sankrit “Yuj”, có nghĩa là sự hợp nhất giữa ý thức cá nhân và vũ trụ. Các bằng chứng lịch sử cho thấy Yoga đã xuất hiện từ khoảng năm 2.700 TCN, việc thực hành Yoga được tìm thấy trong Kinh Veda, Puranas, Upanishad,… Sau giai đoạn tiền cổ điển, sự phát triển của Yoga có thể được chia thành bốn giai đoạn như sau:

-   Giai đoạn 500 – 800: Yoga cổ điển phát triển mạnh mẽ. Ba loại Yoga là Gyan, Bhakti và Karma trong giai đoạn này được coi là đỉnh cao về sự khôn ngoan của con người và những người thực hành Yoga luôn phải chú ý kiểm soát sự cân bằng giữa tâm trí và cơ thể. Patanjali xây dựng con đường thực hành Yoga bao gồm các bước, các giai đoạn để người thực hành đạt tới mức khai sáng. Patanjali cũng thường được coi là cha đẻ của Yoga và Yoga-Sutra vẫn có ảnh hưởng sâu sắc đến hầu hết các loại Yoga hiện đại.

-   Giai đoạn 800-1700: các yogi nổi tiếng như Matsyendaranatha, Shrinivasa Bhatt đã lan tỏa trường phái Hatha Yoga trong suốt giai đoạn Yoga hậu cổ điển.

-   Giai đoạn 1700-1900 được coi là thời kỳ hiện đại của Yoga. Các bậc thầy Yoga như Ramakrishna, Yogananda, Vivekananda,… góp phần phát triển Raja Yoga và giới thiệu Yoga với các quốc gia khác. Năm 1893, Swami Vivekananda đã lần đầu giới thiệu Yoga tại Hội nghị các Tôn giáo quốc tế ở Chicago, Illinois. Đến năm 1924, trường học Hatha Yoga đầu tiên ra đời tại Mysore đánh dấu bước phát triển mới của Yoga Ấn Độ.

-   Cuối cùng là thời kỳ đương đại, mọi người có xu hướng tập Yoga nhằm bảo vệ, duy trì và tăng cường sức khỏe, Yoga cũng được truyền bá trên toàn thế giới. Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng Yoga như một ngành dịch vụ, mở rộng nhanh chóng, một số đặc điểm của Yoga Ấn Độ đang bị thay đổi.

1.2. Một số thay đổi của Yoga đương đại

Vào đầu thế kỷ XX, mặc dù lịch sử Yoga rất lâu dài nhưng lĩnh vực dịch vụ Yoga còn chưa hình thành. Chỉ đến đầu thế kỷ XXI, thị trường Yoga trên thế giới đã lên tới hàng triệu người nhưng một số đặc tính của Yoga truyền thống không còn được lưu giữ nguyên vẹn.

-   Tư tưởng, triết lý trong thực hành Yoga không còn chiếm vị trí ưu tiên nhất

Yoga truyền thống tập trung vào triết lý, nguyên tắc tạo nên cuộc sống nhưng Yoga đương đại thường quan tâm trước hết tới hệ thống các động tác, bài tập nhằm mục đích biểu diễn và giữ gìn sức khỏe.

Khi Yoga được giới thiệu vào các quốc gia phương Tây, các bậc thầy Ấn Độ kết nối việc dạy với cội nguồn, tư tưởng của Yoga, khuyến khích sự kết hợp hài hòa thể chất và tinh thần. Trải qua thời gian, số người thực hành Yoga càng tăng lên, vấn đề sức khỏe, vóc dáng càng quan trọng thì lượng kiến thức truyền thống của Yoga càng giảm đi, thậm chí các giáo viên Yoga cũng thường tập trung vào truyền dạy đa dạng các tư thế (Asana). Rõ ràng, đây là con đường luyện tập nguy hiểm và không bền vững.

-   Hiểu nhầm về mục đích của Yoga

Yoga là một lĩnh vực tinh thần nhưng không gắn chặt với bất kỳ tôn giáo, tín ngưỡng hay xã hội cụ thể nào. Mỗi trường phái Yoga có triết lý riêng để những người thực hành có thể đạt tới mục đích tinh thần và thể xác cân bằng, khám phá tiềm năng bản thân và hưởng những lợi ích do luyện tập đem lại. Tuy nhiên, hiện nay, phần lớn người thực hành coi Yoga là một giải pháp thay thế cho việc giữ gìn vóc dáng hoặc đi tập thể hình hoặc là một phần của xu hướng thời thượng mới.

-   Tiêu chuẩn hóa Yoga

Yoga, cũng giống như Ayurveda Ấn Độ, đều cho rằng mỗi cá nhân đều có sự khác biệt cần được tôn trọng cũng như phát triển tiềm năng nội tại. Những người thực hành Yoga chỉ có thể liên tục khám phá và thấu hiểu tiềm năng dựa trên chính điều kiện của bản thân như: tuổi tác, điều kiện sống, tình trạng sức khỏe, khả năng, sở thích cá nhân,… Do đó, việc tiêu chuẩn hóa hệ thống bài tập Yoga cũng như xây dựng bộ công cụ thực hành Yoga chung cho mọi người đem lại sự tiện lợi cho các lớp học Yoga nhưng cũng đang bị chệch hướng so với tinh thần của Yoga.

-   Chưa coi trọng Yoga như một hình thức trị liệu

Năm 2016, Yoga Alliance – một trong những tổ chức cấp chứng chỉ lớn nhất Hoa Kỳ không công nhận Yoga như một hình thức trị liệu. Rõ ràng, nhận định này chưa chính xác vì Yoga ngay từ khi bắt đầu đã có giá trị trị liệu nhiều loại bệnh liên quan đến cả thể chất và tinh thần. Các trường phái Yoga cổ điển đều đề cập tới Yoga: Yogasutra, Hathayogapradipika, Sivasamhita,… như một hệ thống trị liệu phục hồi.

Như vậy, Yoga đương đại được thương mại hóa, đưa vào các trung tâm, hệ thống luyện tập bài bản trở thành một ngành kinh doanh quy mô lớn nhưng cũng khiến Yoga cổ truyền phải đối mặt với nhiều thách thức. Trong tương lai, các cộng đồng Yoga cũng như chính phủ Ấn Độ cần thực hiện nhiều biện pháp truyền bá chính xác tinh thần và kiến thức Yoga đến với người thực hành.

2. Yoga – phát triển và xây dựng vị thế trên trường quốc tế

2.1. Thành tựu của Yoga đương đại

Ngành Yoga trên toàn thế giới đã đạt giá trị 80 tỷ đô la, trong đó, tại Ấn Độ, ngành chăm sóc sức khỏe có giá trị 490 tỷ rupee, nhu cầu huấn luyện viên Yoga tăng 30-35% trong giai đoạn 2013 - 2015 (Assocham, 2015). Số người thực hành Yoga cũng tăng tới 300 triệu người.

Trên thị trường quốc tế, Nhật Bản là nơi có tốc độ gia tăng người thực hành Yoga nhanh nhất thế giới với tỷ lệ 413% trong 5 năm 2005-2010. Ngoài ra, Hoa Kỳ cũng là quốc gia kinh doanh và phát triển Yoga vô cùng mạnh mẽ. Tính đến năm 2016, 36 triệu yogi đang sống tại Hoa Kỳ. Trong ba người Mỹ, một người đã thực hành Yoga ít nhất một lần; nhóm người tập từ 30-49 tuổi chiếm tới 43% cộng đồng thực hành Yoga. Đây cũng được coi là nhóm tuổi vàng khi số người tập tăng tới 300% trong giai đoạn 2012-2016 (hình 1). Trên 6.000 phòng tập Yoga được xây dựng tại quốc gia này. Không chỉ gia tăng số lượng người thực hành Yoga hoặc số lượng phòng tập, quá trình quảng bá, lan truyền Yoga ra thế giới giúp các ngành công nghiệp liên quan gia tăng mạnh mẽ. Tại Mỹ, số tiền tiêu hàng năm dành cho quần áo, lớp học, dụng cụ Yoga tăng từ 10 tỷ đô năm 2012 lên tới 16 tỷ đô năm 2016 và Yoga đã trở thành một xu hướng mới.

Kết quả thực tế (Yogi Times) cho thấy những người tập Yoga giảm 87% nguy cơ bệnh tim mạch, 30% bệnh lây nhiễm, 50% số lần bị ốm phải gặp bác sĩ.

b. Các chính sách của Ấn Độ nhằm phát triển quảng bá Yoga

• Bộ Y dược học cổ truyền Ấn Độ (AYUSH – Ayurveda, Yoga, Unani, Siddham Homoeopathy) chính thức thành lập và có hiệu lực tháng 11/2014. Trong đó Yoga là một trong năm hình thức trị liệu cổ truyền chính của Ấn Độ. Chỉ một năm sau đó, chính phủ Ấn Độ chính thức đưa ra các bước để thúc đẩy Yoga:

-        Thiết lập trang thiết bị AYUSH (bao gồm cả Yoga và trị liệu tự nhiên) cùng với các trung tâm y tế cơ sở, trung tâm y tế cộng đồng và các bệnh viện tuyến quận.

-        Nâng cấp bệnh viện và phòng khám AYUSH (có Yoga và trị liệu tự nhiên) cấp bang.

-        Xếp đặt 50 giường bệnh tích hợp bao gồm cả phương pháp Yoga và trị liệu tự nhiên.

-        Nâng cấp cơ sở giáo dục của chính phủ về Yoga và trị liệu tự nhiên.

-        Thiết lập các học viện giáo dục AYUSH về Yoga và trị liệu tự nhiên tại các bang chưa được xây dựng.

-        Cung cấp viện trợ cho các trung tâm Yoga chăm sóc sức khỏe và các bệnh viện trị liệu tự nhiên thông qua nhiệm vụ AYUSH quốc gia. Trong đó, nhiều bang đã bước đầu nhận được khoản hỗ trợ phát triển như sau:

Bảng 1. Danh sách các bang đã được nhận hỗ trợ phát triển
y học cổ truyền (trong đó có Yoga và trị liệu tự nhiên) năm 2015

Đơn vị: Lakhs Rupees (1 Lakh = 100.000)

Nguồn: Press Information Bureau, GoI, 2015.

•  Ngày Quốc tế Yoga

Trong bài phát biểu của Thủ tướng Narendra Modi (27/09/2014), thì ngày 21/06 hết sức đặc biệt vì hai lý do: đây là ngày dài nhất tại nửa bán cầu Bắc và đây là ngày quan trọng với nhiều quốc gia trên thế giới. Do đó, vào ngày 11/12/2014, 193 nước thành viên Liên hiệp quốc đã thống nhất chọn ngày 21/06 là ngày Quốc tế Yoga.

Ngày Quốc tế Yoga lần thứ nhất (21/06/2015) đã thu hút khoảng 35.000 người tham gia biểu diễn 21 tư thế Yoga trong 35 phút tại Rajpath, New Delhi. Ngày này cũng đã thiết lập hai kỷ lục Guinness thế giới về số người cùng tham gia một lớp Yoga và số quốc tịch của mọi người tham gia. Rõ ràng, thủ tướng N. Modi rất coi trọng việc quảng bá Yoga ra thị trường thế giới không chỉ để giới thiệu văn hóa, di sản Ấn Độ mà còn thiết lập nền tảng đầu tư phát triển Yoga thành một ngành dịch vụ toàn cầu, một thương hiệu Ấn Độ.

• Các chính sách chuyên nghiệp hóa dịch vụ liên quan tới Yoga

Theo báo cáo ngành dịch vụ “India Services Sector: A Multi-trillion Dollar Opportunity for Global Symbiotic Growth” (Deloitte và CII, 2017), trong chiến dịch “Make in India”, chính phủ đã thành lập một văn phòng riêng dành cho Yoga, tạo ra khoảng 3 triệu cơ hội việc làm, đồng thời mở cửa 100% đầu tư nước ngoài đối với ngành. Cùng lúc đó, chiến dịch “Skill India” và “Digital India” cũng tạo điều kiện nâng cao chất lượng lao động trong ngành chăm sóc sức khỏe và phổ biến rộng rãi các ứng dụng điện thoại để người thực hành Yoga có thể tiếp cận các chương trình học dễ dàng hơn.

• Thành lập và xây dựng các chương trình đào tạo Yoga chuyên nghiệp

Theo India Today (2013), Đại học Yoga Lakulish khánh thành năm 2013 tại Ahmedabad là Học viện Yoga tư thục tự chủ tài chính đầu tiên tại Ấn Độ đánh dấu sự quan tâm của các nhà đầu tư cũng như chính phủ đối với Yoga. Các học viên phải học tập và rèn luyện trong 3 năm trước khi nhận được tấm bằng Yoga chính thức.

Theo báo cáo AISHE năm 2014-2015, Ủy ban Tài trợ Khối đại học (UGC) đã xác nhận có 25 trường đại học và 18 trường cao đẳng cấp bằng Thạc sĩ Yoga. Thậm chí, các học viên có thể theo học chuyên sâu và nghiên cứu Yoga để nhận bằng Tiến sĩ Yoga. Rõ ràng, việc các cơ quan quản lý phối hợp cùng các cơ sở đào tạo cung cấp đa dạng chương trình, khóa học Yoga chuyên nghiệp có cấp chứng chỉ chính thức (bảng 2) là minh chứng trực tiếp cho tầm quan trọng và tiềm năng phát triển của Yoga trên thị trường Ấn Độ nói riêng và thế giới nói chung.

Bảng 2: Hệ thống chương trình học Yoga chuyên nghiệp

Nguồn: PTI, The Economic Times, 2016.

3. Gợi ý phát triển Yoga tại thị trường Việt Nam

3.1. Tiềm năng phát triển Yoga tại thị trường Việt Nam

Thị trường Việt Nam hết sức tiềm năng đối với ngành chăm sóc sức khỏe và thể hình. Trước năm 2000, 70% dân số Việt Nam sống ở nông thôn, sản xuất nông nghiệp nên ngành dịch vụ liên quan đến thể hình và chăm sóc sức khỏe chưa có cơ hội phát triển. Tuy nhiên, sau năm 2000, công nghiệp fitness (chăm sóc vóc dáng cân đối) bùng nổ với tốc độ tăng trưởng khoảng 5%/năm. Doanh thu ngành công nghiệp fitness được dự báo tăng trưởng trung bình 19,9%/năm và đạt 112,7 triệu đô năm 2020 (VnExpress – Statictic Portal, 2016). Trong đó, Yoga là một bộ môn giúp giữ gìn và nâng cao sức khỏe, được nhiều người chọn lựa.

Ngoài ra, tại các thành phố lớn như Hà Nội, Hồ Chí Minh,… các trung tâm Yoga được mở ra chuyên nghiệp hơn và thu hút nhiều học viên hơn. Cụ thể hơn, trung tâm đào tạo và nghỉ dưỡng Sivananda Yoga đặt địa điểm tại trên 30 quốc gia đã có 3 cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh và Đà Lạt nhằm xây dựng các lớp thực hành Yoga, kết hợp du lịch nghỉ dưỡng và đào tạo cả huấn luyện viên Yoga. Hệ thống trung tâm thể dục và Yoga California cũng xây dựng đa dạng các lớp học Yoga tại tất cả các trung tâm thể hình và do thầy giáo Yoga chuyên nghiệp giảng dạy. Rõ ràng, nhu cầu thực hành Yoga tại Việt Nam càng ngày càng tăng lên và thu hút được các nhà đầu tư trong tương lai.

3.2. Một số đề xuất phát triển quan hệ hợp tác Yoga Việt Nam - Ấn Độ

-   Các chương trình giới thiệu Yoga

Đại sứ quán, trung tâm văn hóa và các trường đại học có thể liên kết để tổ chức các buổi học thử hoặc giới thiệu về Yoga đến mọi người nói chung và các bạn sinh viên nói riêng. Trong đó, các tổ chức có thể kết hợp tổ chức triển lãm những hình ảnh đẹp về các yogi hoặc chiếu các đoạn phim ngắn giới thiệu lịch sử yoga, các loại yoga,… Sự kiện ngày Quốc tế Yoga được tổ chức hàng năm chính là cơ sở nền tảng để xã hội biết đến Ấn Độ, Yoga một cách tích cực, chính thống.

Bên cạnh đó, ngày nay, một trang mạng chuyên về Yoga nên được thành lập bao gồm nhiều hình ảnh, bài viết thú vị và chuyên nghiệp về Yoga. Trang web sẽ giúp cộng đồng tiếp cận với Yoga dễ dàng hơn, không bị hạn chế về không gian hoặc thời gian. Ngoài ra, thị trường thương mại điện tử Ấn Độ đang phát triển với tốc độ 28%/năm (2016-2020) và có khả năng trở thành thị trường lớn thứ hai toàn cầu (Charlotte McEleny, 2016). Do đó, các khóa học, tài liệu hay phim ảnh liên quan đến Yoga hoàn toàn có thể được đưa lên thành các sản phẩm mua bán online hoặc các tổ chức, trung tâm Yoga thực hiện nghiên cứu thị trường, khảo sát người thực hành Yoga thông qua internet để nắm rõ nhu cầu cũng như thị hiếu của thị trường Yoga.

-   Xây dựng thư viện kiến thức Yoga

Năm 2017, chính phủ Ấn Độ đã xuất bản và trao tặng Việt Nam cuốn sách Giao thức Yoga phổ biến vào ngày Quốc tế Yoga lần thứ 3. Như vậy, hai bên đối tác Việt Nam và Ấn Độ hoàn toàn có thể cùng nhau dịch tài liệu, xuất bản các cuốn sách về cội nguồn, về các cách thực hành Yoga từ cơ bản đến chuyên sâu bằng tiếng Việt nhằm phục vụ cho đa số người thực hành yoga tại Việt Nam.

Thư viện Yoga nên được lưu trữ thêm bằng bản mềm và kết hợp cùng các tài liệu liên quan đến y dược học cổ truyền Ấn Độ để xây dựng hình ảnh Ấn Độ tự do, năng động, cuốn hút và đầy sức sống.

-   Nâng cao chất lượng giáo viên Yoga người Việt

Học Yoga tại Ấn Độ

Các trung tâm hoặc tổ chức về văn hóa xã hội Ấn Độ có thể cân nhắc cấp học bổng hoặc hỗ trợ các huấn luyện viên người Việt tham gia các chương trình ngắn hạn đào tạo kỹ năng Yoga chuyên sâu, đồng thời thực tập ngay tại Ấn Độ. Được đào tạo bài bản kỹ lưỡng cũng như được hòa nhập trong môi trường Yoga, các huấn luyện viên Việt Nam chắc chắn sẽ chuyên nghiệp hơn và tạo niềm tin cho nhiều người học Yoga hơn.

Nâng cao kiến thức về yoga cổ truyền

Như đã phân tích ở trên, Yoga đương đại còn hạn chế về mặt truyền thụ tư tưởng, triết lý, do đó, để Yoga phát huy trọn vẹn tác dụng và để người tập tránh các hiểu nhầm trong quá trình thực hành, các trung tâm nên nâng cao kiến thức lý thuyết và nội dung tư tưởng về sự cân bằng tinh thần và thể xác cho các giáo viên Yoga, thông qua các lớp học kỹ năng hoặc chương trình đọc sách Yoga. Sau đó, các huấn luyện viên sẽ là người quán triệt và truyền tải những thông điệp tinh thần đó tới người tập.

Nâng cao năng lực tiếng Anh

Ấn Độ có lợi thế nguồn lao động sử dụng tiếng Anh thành thạo giúp Yoga phần nào hòa nhập với thị trường quốc tế. Tại Việt Nam, các huấn luyện viên Yoga nên được đào tạo không chỉ kỹ năng chuyên môn mà cả tiếng Anh. Chỉ có tăng cường khả năng sử dụng tiếng Anh, các giáo viên Yoga mới có thể tiếp cận và sử dụng triệt để nguồn tài liệu, kiến thức Yoga từ Ấn Độ.

-   Chính sách khuyến khích du lịch Yoga

Ấn Độ và Việt Nam đã có quan hệ lâu đời, trở thành đối tác chiến lược của nhau. Như vậy, để thúc đẩy sự phát triển của Yoga, chính phủ Ấn Độ có thể xem xét cấp visa Yoga cho Việt Nam. Trong đó, Việt Nam sẽ sắp xếp các chương trình du lịch Yoga, du lịch Thiền sang Ấn Độ như: Rishikesh, Kerala,…; ngược lại Ấn Độ cung cấp visa Yoga cho cả lớp Yoga đó trong thời gian thực tập Yoga. Visa này sẽ giúp mọi người tiếp cận dịch vụ du lịch Yoga dễ dàng, nhanh chóng và tiết kiệm hơn.

Tóm lại, Yoga là một di sản văn hóa rất lâu đời của Ấn Độ và trải qua nhiều thay đổi trong lịch sử phát triển. Tuy nhiên, ngành dịch vụ Yoga trên quy mô lớn, thu hút người thực hành Yoga trên toàn thế giới, còn hết sức non trẻ và gặp một số hạn chế. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng chung về chăm sóc sức khỏe, thực hành Yoga nhưng để Yoga phát triển mạnh mẽ hơn nữa tại thị trường Việt Nam, cả hai đối tác Ấn Độ và Việt Nam đều cần cố gắng quảng bá, xây dựng ngành bền vững và chuyên nghiệp hơn.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. The New Indian Express (2018), Getting Vietnam High on Yoga.
2. Charlotte McEleny (2016), Why India will be the world’s second largest eCommerce market and how to act early, The Drum.
3. Deloitte và Confederation of Indian Industry (2017), India Services Sector – A multi-trillion Dollar Oppoturnity for Global Symbiotic Growth.
4. Jaideep Shenoy (2018), “35% of youth in coporate sector prefers Yoga to other fitness trends Survey”, The Times of India – Business.
5. Jitender Pal Singh Jammu (2016), “Yoga tourism in India”, International Journal of Information Movement, Vol.1.
6. India Today (05/2013), Narendra Modi inaugurates country’s first yoga university in Ahmedabad.
7. Kausthub D. (2016), “The future of Yoga”, Annals of Yoga and Physical Therapy, Austin Publishing, Vol.1.
8. Kenneth Liberman, University of Oregon, USA (2016), Yoga Tourism in India.
9. Nina Kler (2018), “Future of Yoga as Business”, Business World.
10. The Economic Times (05/2016), 25 universities, 18 colledges offering Master’s degree in Yoga: Government.
11. The Times of India (28/09/2014), Narendra Modi calls for International Day.
12. Patricia Vertinsky (2014), “Yoga Comes to American Physical Education: Josephine Rathbone and Corrective Physical Education”, Journal of Sport History, Vol.41.
13. Patrick J. Holladay, Lauren M. Ponder (2012), Identification of self through a yoga travel spirit nexus, pp.308-317.
14. The yoga-commerce boom in India (06/2015), The Economic Times.
15. Vijay Kumar (2017), Prospects and Challenges of Yoga Tourism in India and Abroad, International Journal of Research in Tourism and Hospitality, Vol.3.
16. Vien Thong (2016), Vietnam’s growing middle class pump up fitness industry, VNExpress.
17. Yoga Statistics: Staggering Growth Shows Ever-increasing Popularity, 07/2018, The good body.
18. Website: Sivananda Yoga Vietnam – Resort and Training Center.
19. Website: Rishikul Yogshala.

Nguồn: Sách “Di sản Ấn Độ trong văn hóa Việt Nam”